Ziştovi Antlaşması Nedir? (Nedenleri, Maddeleri, Sonuçları)

Ziştovi Antlaşması, 4 Ağustos 1791 tarihinde Ziştovi kentinde imzalanan ve Osmanlı-Avusturya Savaşı’nı sona erdiren bir barış antlaşmasıdır.

Ziştovi Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında imzalanan bir barış antlaşmasıdır. Osmanlı ile Rusya arasında 1787-1792 tarihleri arasında yapılan savaş sırasında ortaya çıkan Osmanlı-Avusturya mücadelesini sona erdiren, 50 yıl süreli bir antlaşmadır. Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya arasında dostluk dönemi başlamasına yol açan barış antlaşması, günümüzde Bulgaristan’ın kuzeyinde bulunan Ziştovi kentinde imzalanmıştır.

Ziştovi Antlaşması Nedir?

Ziştovi Antlaşması, 4 Ağustos 1791 tarihinde imzalanan bir barış anlaşmasıdır. Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü (Kutsal Roma / Germen İmparatorluğu) arasındaki antlaşmaya; Osmanlı’yı temsilen Birrî Abdullah Efendi, Avusturya’yı temsilen Pierre Philippe d'Herbert Rathkeal imza atmıştır. Avusturya heyetinde Kont Eszterhazy; Osmanlı heyetinde İbrahim İsmet Efendi ve Ruznâmeci Dürri Mehmed Bey de yer almıştır.

Antlaşmanın imzalanması sırasında Prusya’dan Lucchesini ve Prusya müttefiki İngiltere’den Keith Murray, Hollanda’dan Von Haften ve Felemenk delegeleri de bulunmuştur. Osmanlıca Türkçesi, Fransızca ve kısmen Latince dillerinde yayımlanan antlaşma, 1788-1791 yılları arasında 3,5 yıl süren Osmanlı-Avusturya savaşlarını sona erdirerek, sulh sağlamıştır.

Avusturya temsilcileri, antlaşmanın günümüzdeki Romanya’nın başkenti olan Bükreş kentinde müzakere edilmesini istedi. Ancak, Osmanlı’nın itirazları sonucu müzakere yeri olarak, günümüzde Bulgaristan’ın kuzeyindeki bir kent olan Ziştovi kasabası seçildi. Müzakereler 8 ay sürdü ve çok çekişmeli geçti. Avusturya delegeleri bir ara müzakerelerden çekilerek, Bükreş'e döndü. Fransa İhtilali’nin başlaması sebebiyle delegeler tekrar Ziştovi kasabasına geldi. Arşidüklükten barış antlaşması yapılması üzerine aldıkları kesin emir sebebiyle müzakerelere devam edildi. 4 Ağustos 1791 tarihinde, iki devlet arasında dostluk dönemi başlatan 50 yıl süreli Ziştovi Barış Antlaşması imzalandı.

Ziştovi Antlaşması müzakerelerini temsil eden gravür

Ziştovi Antlaşması Nedenleri

Osmanlı İmparatorluğu, 1774 yılında imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile bazı topraklarını kaybetmişti. Rus Çariçesi, Osmanlı topraklarında bazı bölgeleri işgal etmişti. Osmanlı İmparatoru 1. Abdülhamit, bu toprakları geri alabilmek için 1787 yılında Rusya’ya savaş ilan etti. Osmanlı, özellikle Kırım’ı ele geçirmeyi hedefledi. Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarında Rusya ile birlikte çok sayıda devletin gözü vardı. Bu devletlerden biri de Avusturya idi. Avusturya ve Rusya, Osmanlı İmparatorluğu topraklarını ele geçirerek, aralarında paylaşmak istiyordu. Osmanlı, Rusya’ya karşı sefere çıkacağı sırada Avusturya, Rusya ile gizli bir anlaşma yaptı. Avusturya, antlaşma gereği 9 Şubat 1788 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’na karşı Rusya’nın yanında savaşa dahil oldu.

Osmanlı ordusu, Avusturya’nın da desteklediği Rusya savaşında güçsüz bir konuma geldi. İki güç karşısında yeteri kadar hazırlıklı olmayan Osmanlı ordusu, iki cepheye karşı ikiye bölündü. Osmanlı ordusu, bölünmek zorunda kaldığı için birçok cephede mağlubiyet almaya başladı. Arka arkaya gelen ağır yenilgilerden istifade eden Avusturya, Belgrad’ı aldı. Osmanlı İmparatorluğu giderek güç duruma düşmekteydi. Savaşın ilk yıllarında Avusturya ve Rus cepheleri daha üstündü. Ancak zamanla tablo her cephede taraflar için değişmeye başladı. Osmanlı’nın karşısındaki Rus ve Avusturya cepheleri de yenilgi almaya başladı.

Bu süreçte Osmanlı, 11 Temmuz 1789 tarihinde İsveç ile dostluk antlaşması imzaladı. Daha sonra İsveç, Osmanlı İmparatorluğu’na destek vererek, Avusturya’nın desteklediği Rusya’ya karşı savaşa dahil oldu. Osmanlı, Rusya ve Avusturya cepheleri ile savaşırken, Prusya da, Rusya ve Avusturya'nın kendileri için tehdit oluşturacağını düşünüyordu. Prusya, 31 Ocak 1790 tarihinde Osmanlı ile Avusturya’ya karşı ittifak kurdu.

Avusturya İmparatoru II. Joseph, Osmanlı savaşının sona erdirilmesini istiyordu. Çünkü 1789 Fransız İhtilali sebebiyle müttefiklerinden yardım gelmesi ihtimali ortadan kalkmıştı. Uyguladığı radikal reformlar, Hollanda, Macaristan, Galiçya ve Mevrus topraklarında ayaklanma emarelerine yol açmıştı. II. Joseph, savaşa devam edilmesini tavsiye eden Başvekili Prens Wenzel Anton von Kaunitz’e rağmen -işgal ettikleri Belgrad’ı iade etmeyi göze alarak- Osmanlı ile barış yapılması yönünde talimat verdi.

II. Joseph, 20 Şubat 1790 tarihinde öldü. Yerine kardeşi II. Leopold geçti. Prens Kaunitz, savaşın devam etmesinde ısrar ediyordu; ancak II. Leoplod, ağabeyi ile aynı fikirdeydi. Osmanlı ile ittifak içinde olan Prusya Kralı II. Friedrich Wilhelm’e mektup yazarak, Osmanlı’ya karşı barışçıl niyetini dile getirdi.

Bir yandan da Osmanlı, Rusya ve Avusturya’ya karşı savaşa devam ediyordu. Avusturya sınırına yeni kuvvetler gönderen Osmanlı, 8 Haziran 1790 tarihinde Yergöğü kentinde Avusturya’ya karşı büyük bir zafer kazandı. Avusturya, bu dönemde içişlerinde de karışıklıklar yaşamaya başladı. Avusturya’nın Osmanlı’ya karşı geri adım atmasında Prusya’nın baskısı ve Fransa İhtilali sonucu ortaya çıkan milliyetçi ittifaklar da etkili oldu.

Osmanlı da, Fransız İhtilali’nin ortaya çıkardığı askeri tehdit nedeniyle II. Leopold’un talebine sıcak bakıyordu. Osmanlı ve Avusturya arasında 27 Temmuz 1790 tarihinde Prusya, İngiltere ve Hollanda’nın garantörlüğünde “Reichenbach Konvansiyonu” imzalandı. Avusturya, böylece Osmanlı ile barış yapmayı resmen kabul etmiş oldu.

Devam eden süreçte 18 Eylül 1790 tarihinde Prusya’nın kılavuzluğuyla Yergöğü’nde, dokuz aylık bir mütareke (ateşkes) imzalandı. Ateşkesin ardından 5 Aralık 1790 tarihinde günümüzdeki Bulgaristan’ın kuzeyindeki Ziştovi kasabasında barış müzakereleri başladı. Sekiz ay süren çekişmeli müzakereler, 4 Ağustos 1791 tarihinde sonuçlandı ve Osmanlı ile Avusturya temsilcileri Ziştovi Antlaşması’na imza attı. Antlaşma, iki devlet tarafından 12 Ağustos 1791 tarihinde onaylandı ve 23 Ağustos 1791 tarihinde Ziştovi’de mübadele edildi.

Ziştovi Antlaşması Maddeleri

Antlaşmanın imzalandığı kabul edilen Ziştovi kasabasındaki ev

Ziştovi Antlaşması, 14 maddeden oluşmaktadır. Antlaşmada; Avusturya’nın işgal ettiği yerlerden çıkması; Hotin Kalesi’nin Osmanlılara verilmesi; iki devlet arasında ticari antlaşma ve imtiyazların devam etmesi gibi Osmanlı lehine maddeler içermektedir.

Antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır;

• Avusturya, başta Belgrad olmak üzere işgal ettiği bölgeleri boşaltarak Osmanlı İmparatorluğu’na teslim edecektir.
• Tuna Nehri’nin Banat kesimindeki Eski Hırsova (Orşova) ve Bosna kentindeki Unna tarafındaki araziden bir bölümde Avusturya lehine hudut düzenlemesi yapılacaktır.
• Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasındaki sınırı Dinyester Irmağı belirleyecektir.
• Osmanlı İmparatorluğu topraklarında bulunan Avusturya menşeli ticaret gemilerinin ve Avusturyalı tüccarların güvenliği, Osmanlı tarafından sağlanacaktır.
• Avusturya, Osmanlı-Rusya Savaşı boyunca açık veya gizli hiçbir şekilde Rusya’ya yardım etmeyecektir.
• İki imparatorluk arasındaki ticari imtiyazlar, daha önce imzalanan antlaşmalar çerçevesinde geçerli kalacaktır.
• Hotin Kalesi, Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında barış antlaşması imzalanıncaya kadar Avusturya’da kalacaktır. Rusya ile antlaşma imzalandıktan sonra Osmanlı’ya devredilecektir.

Ziştovi Antlaşması’nın Sonuçları

Ziştovi Antlaşması’nın en önemli sonucu; Osmanlı-Avusturya Savaşı’nı sona erdirmesidir. Bu açıdan önemli bir barış antlaşmasıdır. Antlaşmanın ardından Osmanlı’nın Viyana’ya büyükelçi göndermesi, bölgedeki imtiyazına katkı sağlamıştır. Dönemin Osmanlı padişahının mutemedi Ebu Bekir Ratip Efendi, Viyana Büyükelçisi olmuştur.

Ziştovi Antlaşması’nın imzalanması ile Rusya yalnız kalmıştır. Bu nedenle Rusya, 10 Ocak 1792 yılında Osmanlı İmparatorluğu ile Yaş Barış Antlaşması imzalamak zorunda kalmıştır. Ziştovi Antlaşması’ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında, 1. Dünya Savaşı’ndan sonra yıkılışlarına kadar hiçbir savaş yaşanmamıştır.

Antlaşma ile iki devlet arasında ticaretle alakalı sağlanan hakların teyit ve tecdidi sağlanmıştır. Bütün savaş esirlerinin serbest bırakılması da, antlaşma maddeleri arasında yer alan ve o güne kadar görülmemiş bir uygulamadır. Ziştovi Antlaşması ile Avusturya’ya kaçarak yerleşen Osmanlı reayasının (Müslüman olmayan Osmanlı uyrukları) haklarının korunması; ayrıca, Osmanlı reayasının, kayserin (Avusturya İmparatorluğu) uyruğuna alınması da kayıtlara geçmiştir. Osmanlı uyruklu Hristiyan mezheplerinin korunmasının yanında Osmanlı, Eski Hırsova (Orşova) ve Unna bölgesindeki toprak kazançları gibi ganimetler elde etmiştir.

Ziştovi Antlaşması’nın Önemi

Ziştovi Antlaşması, Osmanlı ile savaşa giren Rusya’nın, Avusturya’nın desteğini kaybetmesine ve yalnız kalmasına yol açmıştır. Rusya, bunun sonucunda Osmanlı’ya barış antlaşması teklifinde bulunmak zorunda kalmıştır. Ziştovi Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya arasında yapılan son ikili antlaşmadır. Antlaşmanın ardından Avusturya ile Osmanlı arasında bir daha savaş yaşanmaması da, antlaşmayı önemli kılan faktörler arasında yer alır. Antlaşmanın etkileri arasında Rusya’nın milliyetçilik düşüncesini Balkanlar’da yaygınlaştırma çabaları da bulunmaktadır. Bunun sonucu Osmanlı ile Avusturya arasındaki sıcak ilişkiler antlaşma ile sonuçlanmış ve iki devlet arasında yıllarca devam edecek bir dostluk dönemi başlamıştır.

Ziştovi Antlaşması Hakkında Anekdotlar

Antlaşmanın yapıldığı kabul edilen evin duvarındaki kitabe

• Osmanlı İmparatorluğu, 1533 ila 1791 yılları arasında Avusturya ile 33 mütareke (ateşkes) ve 21 barış antlaşması yapmıştır. Ziştovi Antlaşması, iki devlet arasındaki 21. barış antlaşmasıdır.
• Osmanlı-Avusturya savaşı 3,5 yıl sürmüştür. Avusturya, bu savaşta genel olarak büyük zarara uğramış ve umduğunu bulamamıştır. Sadece bazı ufak kazançlarla yetinmek zorunda kalmıştır.
• Osmanlı, Avusturya’nın da destek verdiği Rusya ile savaşı devam ettirebilmek için mali anlamda zorluklar yaşamıştır.
• Osmanlı’nın mali zorlukları, ciddi boyutlara ulaşmış, Avusturya ile barış antlaşması için aracı olan devletlerin elçilerine verilmesi gereken 30’ar bin kuruşluk ikramiye nakit olarak ödenememiştir. Bunun yerine sonradan tahsil edilmek üzere bu elçilere “hazine tezkiresi” verilmiştir.
• Ziştovi Antlaşması’nın Osmanlı’ya maliyeti 600 bin kuruş olmuştur.
• Ziştovi Antlaşması’nın, Avusturya’yı askerî baskı altına alan Prusya’nın çabalarının sonucu olduğu kabul edilmektedir.
• 1789 Fransa İhtilali, 1792 yılında genel bir Avrupa savaşına yol açmıştır. Avusturya’yı Osmanlı ile barışa zorlayan önemli etkenlerden biri de Fransa’daki bu gelişmelerdir.
• Rusya’nın, Balkanlar’a yönelik işgalci yaklaşımı, Osmanlı ve Avusturya’yı birbirine daha da yakınlaştırmıştır. Bu sebeple Ziştovi Antlaşması, iki devlet arasında yıllar boyu sürecek yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur.
• Ziştovi Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya arasında yüzyıllarca süren mücadeleye son vermiştir.