Makaleler

ÜFE-TÜFE Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Yazar: Sena Ayaydın
ÜFE-TÜFE Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Bir ülke ekonomisinde makro ekonomik performans; işsizlik oranı, fiyatlar genel düzeyi ve enflasyon oranı ile ölçülerek bulunur. Enflasyon, fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artış sonucu paranın değerinin düşmesi şeklinde ifade edilebilir. Ekonomide söz konusu olan enflasyon tipleri; harcamaların toplam üretim miktarını aşmasıyla oluşan talep enflasyonu ve maliyet artmalarının ürün fiyatlarındaki artışa neden olduğu maliyet enflasyonudur. Talep enflasyonu değişik durumlarda oluşur. Bir ülkenin ithalatının ihracatından fazla olmasıyla dış ticaret açığı meydana gelir. Para ihtiyacı oluşur ve bu ihtiyaç karşılıksız para basma durumunu doğurur. Bu da merkez bankasının diğer döviz kurlarına eşdeğer olmaktan vazgeçip piyasaya fazla para arz etmesiyle gerçekleşir. Paranın değeri düşer ve aynı para ile daha az mal ve hizmet alımı yapılabilir. Bu durum da talep enflasyonuna neden olur. Maliyet enflasyonu ise talebin çokluğu karşısında daha fazla mal arz edilmesi durumunda oluşur. Bu da daha çok makine, iş gücü ve yatırım malı gerektirir. Yapılan üretim harcamalarından dolayı fiyat artışları üretilen malın fiyatına yansır. Bu nedenle maliyet enflasyonu meydana gelir.

Enflasyon oranlarının ölçülmesi için de piyasadaki TÜFE (tüketici fiyat endeksi) ve TEFE (üretici fiyat endeksi) oranlarından faydalanılır. Üretici fiyat endeksinin kısaltması önceden TEFE olarak kullanılmaktaydı fakat artık TEFE yerine “ÜFE” olarak kullanılmaktadır.

Yurt içi ve yurt dışı piyasalarda yaşanan ani iniş çıkışların değişmesi, enflasyon oranlarına bağlıdır. Enflasyon düzeyinin belirlenmesinde de TÜFE ve ÜFE önemli rol oynamaktadır. Bu sebepten ötürü finans piyasaları açısından TÜFE ve ÜFE verileri büyük önem taşımaktadır. İki endekste de fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artışlar ölçülmektedir. Bunun sebebi ise bazı malların fiyatının artması ya da bir seferlik fiyat artışlarının enflasyon olarak kabul edilmemesidir.

TÜFE

Yalnızca hane halkı tarafından tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatındaki artışı ölçer. TÜFE sepetinin içinde gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün, giyim ve ayakkabı, konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar, mobilya, ev aletleri, sağlık hizmetleri, ulaştırma hizmetleri, haberleşme hizmetleri, eğlence ve kültür, eğitim, lokanta ve oteller gibi çeşitli mal ve hizmetler bulunur. Aralarında akrabalık ilişkisi olan veya olmayan ancak aynı evde ikamet eden hane halkının ve yurt içinde yaşamayan turistlerin yaptığı kişisel tüketim harcamalarını kapsar. Piyasada alım-satım konusu olan bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarını incelemek mümkün olmadığı için hane halkının bütçesinde en fazla yer edinen mal ve hizmetler saptanarak örneklem oluşturulur. Bu örneklemdeki mal ve hizmetler belirli ağırlıklar verilerek endekse dahil edilir.

Yani sadece tüketicinin kullandığı mal ve hizmetler ile temel gereksinimlerde oluşan fiyat dalgalanmalarını ölçer. Tüketim harcamaları enflasyonun 2/3’sini oluşturduğu için enflasyon dalgalanmalarında çok büyük bir paya sahiptir. Oluşan artışlar faiz oranlarının da artmasına neden olur. Faiz oranlarının artması da piyasada doların değer kazanmasını ve güçlenmesini sağlar. Bu da fiyatlarda ciddi manada yükseliş olacağının işaretidir. Türkiye’de, yaklaşık 16.00 saatlerinde TÜFE verileri açıklanarak yatırımcılar bilgilendirilir.

ÜFE

Belli bir dönem içerisinde üretimi yapılan ve yurt içinde satışa sunulan mal ve hizmetlerin, üretici fiyatlarının zaman içindeki fiyat değişimlerini inceleyerek ölçen endekstir. ÜFE sepetinde kömür ve linyit, ham petrol ve doğalgaz, metal cevherleri, gıda ürünleri, içecekler, tütün ürünleri, tekstil ürünleri, giyim ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kimyasallar, metalik olmayan diğer mineral ürünler, ana metaller, fabrikasyon metal ürünler, mobilya, diğer ulaşım araçları, elektrik, gaz üretim ve dağıtımı, basım hizmetleri, elektrikli teçhizat gibi mal ve hizmetler yer almaktadır. Mal ve hizmet sektörlerinde üretim gerçekleştiren üreticilerin piyasa arz ettiği malların fiyatlarındaki değişim takip edilir. Bu endekste üretimi yapılan mal ve hizmetlerin, vergiler dahil edilmeksizin oluşturulan peşin fiyatları incelenir. Toptan satış fiyatlarındaki değişimler aylık periyotlarla ölçülür. ÜFE verilerindeki artış tahvil ve hisse senedi piyasalarında düşüş yaşanmasına sebep olur. Çünkü faiz oranları ve ÜFE eş yönlü endekslerdir. Faiz oranlarının artmasıyla dolar değer kazanır ve güçlenir. Eğer tersi durum gerçekleşirse de dolar değer kaybeder.

TÜFE, tüketicinin yaşam maliyetini ölçen ve satın alma hareketlerini inceleyen bir endekstir. ÜFE ise üretimin maliyetini ölçer ve üreticilerin piyasaya mal ve hizmet arz ederkenki hareketlerini inceler. Ekonomi politikasını yürüten bireyler, tüketici fiyat endeksi ile üretici fiyat endeksini inceleyip analiz ederek enflasyonun sebeplerini anlarlar ve enflasyonu düşürmek için politikalar geliştirirler.

TÜFE ve ÜFE’nin kullanılmasındaki temel amaçlar; enflasyonun ve ekonomideki fiyat hareketlerinin izlenmesi, fiyatların belirlenmesi, ekonomi politikalarının belirlenmesi, yatırım kararlarının alınması ve muhasebe hesaplarının yapılmasıdır.

TÜFE ve ÜFE Nasıl Hesaplanır?

Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) hesaplanırken, ilk olarak ülkenin genelini temsil eden örnek kitlenin bir yıl içinde hangi mal ve hizmete ne kadar para harcadığı hesaplanır. Ayrıca her mal ve hizmetin toplam harcamalar içerisindeki ağırlıkları belirlenir. Yılın her ayının belirli günlerinde alınan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişim belli ağırlıklara göre ölçülür. Her ayın 25’inden sonra oluşan fiyat artışı bir sonraki ayın enflasyonunun hesaplanmasında kullanılır. TÜFE harcamaları beş ayrı coğrafi bölgede, on altı şehri kapsayarak hesaplanır.

Üretici fiyat endeksi (ÜFE) ise; tarım, madencilik, imalat sanayi, enerji sektöründeki ürün ve hizmetlerin fiyat değişimleri üzerinden hesaplanır. Tüketici fiyat endeksinin, üretici fiyat endeksine oranla yüksek olması maliyet enflasyonun yaşanacağına dair bir işarettir. Faiz, hammadde, ücret ve ara mal fiyatlarındaki artışlardan kaynaklanan enflasyon bir süre sonra tüketici fiyatlarına yansır. Tüketici fiyat endeksi, üretici fiyat endeksinden yüksek ise enflasyonun iç talebin canlılığından kaynaklandığı söylenebilir. Talep enflasyonunun bir belirtisi olan bu durum para arzının ve gelirin yükselmesiyle oluşur.

Tüketici fiyat endeksi ve üretici fiyat endeksleri kullanılarak enflasyon oranı ve yıllık kira artışı oranı hesaplanır. Bu hesaplamaların yapılabilmesi için her sene başında Türkiye İstatistik Kurumu tarafından TÜFE ve ÜFE ağırlıkları belirlenir. Belirlenen ağırlıklar formülize edilerek internet üzerinden otomatik hesaplama yapılabilir.

Yorumunuzu Paylaşın