Cümlenin Ögeleri Nelerdir?

Cümlenin ögeleri, cümlede özel eklerle yükleme bağlanan sözcüklerin aldıkları çeşitli görevlerdir. Cümlenin ögeleri, hal ekleri ile yükleme soru sorularak ya da cümle bağlamı ile belirlenebilir. Oldukça net ve basittir bu konu ve anlaşıldığında konuşmayı da yazıyı da güzelleştirir.

Bu konu, ayrıntılı bir konu olduğu için sorulara ve başlıklarla inceleyeceğiz.

Cümlenin Temel Öğeleri Nedir?

Cümlenin temel ögeleri özne ve yüklemdir. Özne ya da yüklem olmadan cümle kurulamaz. Bu bakımdan özne ve yüklem cümlenin temel ögesidir.

Anlamsal olarak bakalım biraz da olaya…

Cümle dediğimiz şey bir yargı bildirir. Bu yargı bir iş de olabilir bir durum da. Her durumda işi yapan da işin kendisi cümlede olmalı. Nasıl ki insanın hayatta kalması için hem kalp hem de beyin lazımsa bir cümlenin var olması için de hem özne hem de yüklem gerekir…

Özne her zaman cümle içinde görülür mü?

Cümlede özne görülmeyebilir; terim olarak gizli özne dediğimiz durumlar da olabilir. Yalnız şunu unutmamalıyız: Türkçe sondan eklemeli bir dildir, bu bakımdan eklerle anlam verilebilir. Yüklem aldığı kişi ekleri ile zaten öznesini belli eder. Bu bakımdan tek başına yüklem bile olsa öznesi var sayılır ve o artık bir cümledir. Tam da bahsedilen durumlardan dolayı sadece çekimli fiil ya da ek fiil almış bir isim cümle sayılır.

Örnekleyelim…

1. Geldim. >Bu bir cümledir çünkü “gelmek” fiili çekimlenip ( fiile zaman ve kişi ekleri eklenip fiilin gösterdiğin işin zamanının ve işi yapan kişinin gösterilmesi olayına fiilin çekimlenmesi denir ve bu tür fiile çekimli fiil denir ) yüklem görevinde kullanılmıştır.  Gelmek fili –di geçmiş zaman eki ve –m kişi eki ile çekimlenerek yüklem haline gelmiştir. Kişi eki ile gelmek filini kimin gerçekleştirdiğini yani özneyi gösterdiği için cümle olma koşullarını yerine getirmiştir. Dolasıyla fiile zaman ve kişi eki getirilince yüklem yapılır ve yüklem kendi içinde özneyi de gösterdiği için tek başına çekimli yüklem cümle sayılır.

2. Hava yağmurluydu. > Bu öznesi ve yüklemi olan bir cümledir. Bir işten ziyade havanın durumunu bildirdiği için isim cümlesidir. İsim cümlesinin de mantığı fiille aynıdır.  Nasıl ki fiilinin yüklem olması için zaman ve kişi eki gerekiyorsa ismin de yüklem olması için zaman ve kişi eki olması gerekir. Burada yağmur isim; -du geçmiş zaman ekidir. Yağmurlu olan şey havadır ki bu da öznedir. Yani bu iki sözcük, bir durum bir yargı bildirdiği için isim cümlesidir.

3. Güzeldik. > Nasıl ki zaman ve kişi eki alan bir fiil çekimli fiil olup tek başına olsa da cümle sayılırsa bir isim de zaman ve kişi eki alıp yüklem olup tek başına olsa bile bir cümle oluşturabilir. Önemli olan bu ismin bir zaman ve kişi eki alarak yargı bildirmesidir. Güzel isimdir; -di zaman ekidir güzel olma durumunun ne zaman olduğunu gösterir; ¬-k ise güzel olmanın hangi kişilerde var olduğunu gösterir, bu ek direk özneyi verdiği için (biz)  ise güzel olmanın hangi kişilerde var olduğunu gösterir, bu ek direk özneyi verdiği için (biz) “güzeldik” tek başına da olsa bir cümle kabul edilir.

DİKKAT : Özne, yüklemin gösterdiği işi yapan ya da yüklemin bahsettiği durumda olandır. Maruz kalan değil yapandır. Bu bakımdan özneyi bulmak için yükleme “ yüklemdeki işi yapan kim, yüklemdeki durumda olan kim ya da yüklemdeki işi yapan şey ne, yüklemdeki durumda olan şey ney” sorularını sorabiliriz.

Cümlenin temel ögeleri özel bir ek alır mı?

Cümlenin temel ögelerinden öznenin özel bir ek almasına gerek yoktur ama yüklem zaman ve kişi eki almalıdır. Yalın halde fiil, emir II. kişi sayılır.

Fiil olan yüklem de isim olan yüklem de zaman ve kişi eki olmak zorundadır ama bu iki sözcük türünün aldığı ekler ayrıdır.

Fiil olan yüklem zaman eki olarak haber ve dilek kiplerini alabilirler, kişi eki olarak da iyelik kökenli kişi eklerini ya da zamir kökenli kişi eklerini alır. Bir fiilin zaman ve kişi eki almasına fiilin çekimlenmesi denir; çekimli fiiller tek başına da olsa yüklem olur. Yüklemin fiil olması cümlede bir işin var olduğunu gösterir. Bir fiil haber kipleri olarak şu zamanlardan birisini alabilir:

Belirli ( bilinen )geçmiş zaman : -dı, -di, -du, -dü, -tu, -tü, -tı, -ti

Belirsiz (duyulan, öğrenilen) geçmiş zaman: -mış, -miş, -muş, -müş

Şimdiki zaman : -yor

Geniş zaman : -r,-ar, -ur, -ür, -ır, -ir

Gelecek zaman: -acak, -ecek

Bir fiil, dilek kipleri olarak şu ekleri alabilir ve bu ekler zaman bildirmekten ziyade fiili tasarlar, planlar:

Gereklilik kipi :-meli, -malı

Dilek-şart kipi : -se,-sa

İstek kipi : -a, -e

Emir kipi : Özel eklerdir;  ayrıca bir kişi eki almadan kişi ve emir anlamını içerebilir. Bu ekler kişilere göre şu şekildedir:

I. Tekil Kişi : -

II. Tekil Kişi : fiilin yalın hali ikinci kişiye emir anlamı verir: gel!, git !, sev ! gibi..

III. Tekil Kişi : -sin, -sın, -sun, -sün : gelsin, gülsün, sınansın, kurusun.

I. Çoğul Kişi: -

II. Çoğul Kişi: -in, -ün, -un, -ın : gelin, gülün, sınanın, kuruyun

III. Çoğul Kişi: -sinler, -sınlar, -sünler, -sunlar: gelsinler, gülsünler, sınansınlar, kurusunlar

İsim olan yüklemde de ismin zaman ve kişi eklerini alması gerekir ama bu zaman eklerine ek fiil denir. Ek fiiller isme de fiili de gelir; isme geldiklerinde ismi yüklem yapar; çekimli bir fiile geldikleri zaman fiile farklı bir zamana anlamı verir. İsimleri yüklem yapan zaman eki de “basit zamanlı eylemi birleşik zamanlı eylem” yapan da ek fiilidir ve ekler şu şekildedir:

a. Ek fiilin hikayesi: -dı, -di, -du, -dü, -tu, -tü, -tı, -ti ; güzeldi, yağmurluydu, karışıktı..

b. Ek fiilin rivayeti: -mış, -miş, -muş, -müş; güzelmiş, yağmurluymuş, karışıkmış…

c. Ek fiilin şartı: -sa, se; güzelse, yağmurluysa, karışıkşa…

d. Ek fiilin geniş zamanı: -tır, -tir, -tur, -tür, -dur, -dür, -dır, -dir ( bazen de düşer ): güzel, güzeldir, karışıktır, yağmurludur….

İsim olan yüklemler de fiil olan yüklemler de kişi eklerini alırlar. Bu kişi ekleri zaman ekinden sonra gelir.

Kısaca cümlede;

Özne: Eğer yüklem fiilse işi yapandır; eğer yüklem isimse durumda olandır.

Yüklem: Yüklem yargıdır, yüklem olmadan yargı olmaz. Yüklem isim de olabilir fiilde ama her durumda bir yargı bildirir.

Bazı örneklere bakalım:

1. Hava yağmurluydu. > Bu bir isim cümlesidir. Özne ve yüklemden meydana gelmiştir.

2. Ben gidiyorum. > Bu bir fiil cümlesidir ve sadece özne ile yüklem vardır.

NOT: İsimler 7 ayrı başlıkta incelenir. Biz bu başlıkları “ Sözcük Türleri Nelerdir?” adlı başlıkta görmüştük. Eğer yüklem isim olursa, yüklem sözü geçen tüm sözcük türlerinden olabilir. Ayrıntılı bilgi için “Sözcük Türleri Nelerdir?” adlı başlığa bakabilirsiniz.

DİKKAT: Yüklemi cümleden çıkardığımızda ortada bir cümle kalmaz. Bu bakımdan eğer yüklemi bulamazsak sözcükleri cümleden çıkaralım. Cümleden çıkardığımız sözcükle beraber eğer yargı ortadan kalkıyorsa çıkardığımız sözcük yüklemdir.

DİKKAT: Yüklem bir isim tamlaması, sıfat tamlaması, edat grubu, kalıplaşmış ifadeler ya da deyimden meydana gelmiş olabilirler. Bu yapılar ayrılamaz, bu bakımdan da yükleme bakarken mutlaka bu yapıların var olup olmadığına da dikkat etmeliyiz. Aynı durum özne için de geçerlidir.

DİKKAT: Cümlede özne açıkça görülmeyebilir; buna gizli özne denir. Öznenin kim olduğunu yüklemdeki kişi ekinden anlayabiliyoruz.

ALIŞTIRMALAR 1

a. Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini bulunuz.

1. Annem sana da bana da bebek almış.
   
2. En güzeli senin yaptığındı.
   
3. Benim asıl almak istediğim rafta duran kırmızı çantaydı.
   
4. Benim hakkımda konuşan kız kardeşimin eşiymiş.
   
5. Yediğim en güzel et Adana Kebabıydı.
   
6. Üzüm üzüme baka baka kararır.
   
7. Benim de saç modelim seninki gibiydi.
   
8. Bana vuran sendin!
   
9. Sana çok teşekkür ederim.
   
10. Gelip gidip bana soru sormasından, yüzüme bakmadan yarım ağız selam vermesinden bıktım artık.

b. Aşağıdaki cümlelerin öznelerini bulunuz.

1. Geldim.
   
2. Seni görmeye buraya kadar zahmet ettim.
   
3. Teşekkür etmesini sana zar zor öğrettik.
   
4. Annemin öğütleri çok işime yarıyor.
   
5. Yağmurun rengi mi olurmuş?
   
6. Bugün hava sağanak yağmurluymuş.
   
7. Ben eskiden o kadar güzeldim ki…
   
8. Patronum benimle çalışmaktan memnun; tabii ki ben de…
   
9. Senin bu lafların canıma tak etti artık.
   
10. Geçmiş olsuna gittik.

Cümlenin diğer ögeleri nelerdir?

Cümlenin temel ögelerinden sonra bir de cümlenin yardımcı ögeleri vardır. Yardımcı ögeler cümledeki yüklemin yani yargının nerede yapıldığını, nasıl yapıldığını, hangi araçla yapıldığını, bu işe maruz kalanı vb. gibi sorulara cevap verir. Ayrıca yardımcı ögeler çeşitli hal ekleri ile ayrılır; her biri farklı kendine has bir hal eki alması ile meşhurdur. Bu bakımdan cümlenin ögeleri konusunu incelerken hem ögelerin aldığı ekleri hem de cümlenin anlamsal açıdan nasıl değerlendirildiğini inceleyeceğiz.

Cümlenin yardımcı ögeleri genel olarak yargının zamanını, yargının nerede gerçekleştiğini, işten kimin etkilendiğini gösterir. Buna göre önce cümlenin yardımcı ögelerini dizip daha sonra soru cevap yolu ile başlık başlık konuyu irdeleyeceğiz.

1. Nesne 

   
   

2. Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)

   
   

3. Zarf Tümleci

Nesne Nedir?

Nesne, yüklem fiilse cümlede vardır; isim cümlesinde nesne aranmaz. Bunun nedeni nettir: Nesne işten etkilenendir; iş olmazsa nesne olmaz.

Yapı bakımından nesne, ismin hal eklerinden belirtme durum ekini alan sözcüktür genelde; bu konuyu biraz daha açalım:

Cümlede belirtme durum eki alan sözcüğü hem yapısına bakarak hem de anlamına bakarak anlayabiliriz.  Yapı dediğimiz, sözcüğün aldığı eklerdir; anlam dediğimiz yükleme sorulan sorulara cevap vermektir.

Belirtili nesne, ismin hal eklerinden “Belirtme Durum Ekini” alan sözcüktür. Belirtme durum eki, isim ya da isim soylu sözcüklere gelen +ı, +i, +u, +ü eklerdir. Bu eklerden kendisine uygun olanı alan sözcük, cümlede nesne görevindedir. Bu nesneyi yapı bakımından anlamamızdır.

Bir cümlenin nesne alabilmesi için cümlede işin olması gerekir. Fiil olan yükleme “neyi” ya da “kimi” soruları sorduğumuzda bu sorulara cevap veren sözcük cümlede nesne görevindedir.

DİKKAT: Cümlede işi yapan özne, işten etkilenen – işe maruz kalan nesnedir.

DİKKAT: Cümlede nesne olması için iş olması lazım, iş olmazsa işten etkilenen dolayısıyla nesne olmaz. O halde sadece fiil cümlesinde nesne olur, isim cümlesinde nesne olmaz.

Örnekler:

1. Masayı ben kırdım. > “kırdım” yüklemdir. Kırma işini yapan “ben”  ögesidir yani öznedir. Kırma işinden etkilenen ise “masa”dır. Ayrıca “masa” sözcüğü belirtme durum eki almıştır.

2. Diba kapıyı kapattı. > “kapattı” yüklemdir. Kapatma işini yapan “Diba” ama bu işten etkilenen “kapı”’dır. Ayrıca “kapı” belirtme durum eki almıştır.

3. Ben kitap okudum. > “okudum” yüklemdir. Okuma işini yapan “ben”; okuma işine maruz kalan yani okunan ise “kitap”’tır.

4. Sesten rahatsız olup polis çağırdık. > “çağırdık” yüklemdir. Çağırma işini “biz” tarafından yapılmıştır; çağrılan ise “polis”tir.

Belirtili nesne iki grupta incelenir:

A. Belirtili Nesne: Belirtme durum eki alan sözcüktür.

B. Belirtisiz Nesne: Belirtme durum eki almamış olan sözcüktür.

SORU: Buna göre yukarıda verilen 4 örnekteki nesnelerin hangileri belirtili nesne hangileri belirtisiz nesnedir.

Dolaylı Tümleç Nedir?

Cümlede, yüklemin gösterdiği işin ya da belirttiği durumun nerede gerçekleştiğini gösteren cümledir. Diğer adı ile yer tamlayıcısı olarak da bilinir.

Tıpkı belirtili nesne gibi dolaylı tümlecin de aldığı belli başlı hal ekleri vardır. Cümlede dolaylı tümleç görevinde kullanılan sözcüklerin çoğu da zaten bu eklerden birisin alır:

Yönelme Durumu: +a, +e ekidir. İsim ya da isim soylu sözcüklerin veyahut fiilimsilerin üzerine gelerek yüklemin yargısının nereye doğru olduğunu bildirir.

Bulunma Durumu: +da, +de, +ta, +te ekleridir. İsim ya da isim soylu sözcüklerin veyahut fiilimsilerin üzerine gelerek yüklemin yargısının nerede, hangi konumda olduğunu bildirir.

Çıkma ( Ayrılma) Durumu: +dan, +den, +tan, +ten ekleridir. İsim ya da isim soylu sözcüklerin veyahut fiilimsilerin üzerine gelerek yüklemin yargısının nereden var olduğunu, hangi kaynaktan olduğunu bildirir.

Dolaylı tümleç, yükleme şu sorular sorularak da bulunabilir:

Nereye, kime, nerede, kimde, nereden, kimden.

DİKKAT: Dolaylı tümleci bulmak için yükleme sorulan sorularda da yönelme, bulunma, çıkma durum ekleri mevcuttur.

Örnekler:

1. Şu masaya baksanıza! > Bu cümlede “bakma” eyleminin nereye doğru olduğunu “masaya” sözcüğü gösterir. “masaya” sözcüğü “+a” yönelme durum ekini almış ve yükleme sorulacak “nereye” sorusuna cevap vermektedir. Bu bakımda “masaya” sözcüğü dolaylı tümleçtir.

2. O olayla birlikte masadan kalktık.> Bu cümlede “kalkma” işinin nereden, hangi taraftan olduğuna “masadan” sözcüğü cevap vermektedir.

3. Masada telefonumu unuttum.> Bu cümlede “unutma” işi, “masa” nesnesinde meydana gelmiş. Bu bakımdan “masada” sözcüğü cümlenin dolaylı tümlecidir.

Zarf Tümleci Nedir?

Zarf tümleci, cümlede yüklemin ne zaman gerçekleştiğini, nasıl meydana geldiğini, gerçekleşirken hangi aracın kullanıldığını, yüklemin durumunu belirten ögelerdir.

Zarf tümleci olan sözcük genelde hal eklerini almaz; ama hal eki aldığı zaman da hala zarf anlamını yitirmiyorsa hal eki alan sözcük de zarf olabilir. Örneğin:

Sabahtan geldik biz buraya. > “Sabahtan” sözcüğü çıkma durum eki almasına rağmen hala zaman anlamı verdiği için zarf tümleci görevindedir. Normal zamanlarda çıkma durum ekini alan sözcük dolaylı tümleç görevindedir.

Zarf tümleci olan sözcükleri ayırmak sanıldığının aksine oldukça kolaydır. Bir sözcüğün zarf tümleci görevinde kullanılıp kullanılmadığını sözcüğün hem yapısın hem de anlamından çıkarabiliriz:

Yapı bakımından zarf tümleci olan sözcüklerin şu özellikleri vardır:

• Genelde hal eki almazlar.
  

• Zarf olan tüm sözcükler cümlede zarf tümleci görevindedir.
  

• Özellikle araç anlamındaki “ile” edat grupları cümlede zarf tümleci görevindedir.
  

• Zarf fiiller cümlede zarf tümleci görevindedir.

  
  

Anlam bakımından zarf tümleci olan sözcüklerin şu özellikleri dikkat çeker:

• Cümlenin zamanını bildirir.
  

• Cümledeki yargının nasıl gerçekleştiğini ya da cümledeki yüklemin herhangi bir zaman diliminde durumunu gösterir.
  

• Cümledeki yargının hangi araçla yapıldığını bildirir.
  

• Yüklemin miktarını bildirir. (DİKKAT: İsmin yüklemini bildiren sözcükler isimdir. Biz fiilin ya da yüklemin miktarını bildiren sözcüklerden bahsediyoruz.)

  
  

Örneğin: Bir kilo elma al. > Bu cümlede  “bir kilo” ibaresi elmayı belirttiği için belirtme sıfatıdır ve öge olarak da cümlede nesne görevindedir.

 Bir kilo al. > Bu cümlede “bir kilo” almak fiilini yani direk cümledeki yükleme bağlı olduğu için burada bu cümle zarf dolayısıyla zarf tümleci görevindedir. Aslında her iki cümleye de “ne kadar” sorusunu sorduk ama birisini isme sorduk birisini direk yükleme sorduk.

- Zarf tümleci yükleme sorulan “ne kadar, ne zaman, ne ile, nasıl, ne kadar, hangi amaçla” sorularından en az birisine cevap vermelidir.

ALIŞTIRMALAR 2

Zarf Tümleci için alıştırmalar:

Aşağıdaki cümlelerdeki zarf tümleçlerini ve hangi anlamda kullanıldıklarını yazınız:

Örnek cümle: Buraya seni ziyaret etmek için geldim. > “seni ziyaret etmek için” zarf tümlecidir; görevi amaç bildirmektir.

1. Arabayla geldiniz yoksa otobüsle mi ?

2. Mikserle çırparsan daha kolay olur.

3. Sabahleyin sana uğrarım.

4. Sonra beni arama, çok işim oluyor.

5. Çok iyi gördüm seni.

6. Üzüm üzüme baka baka kararır.

7. Biraz huzur istedim bu akşam senden. Çok şey mi istedim?

8. Gelip gidip bana soru sormayın.

9. Rahatsızlanarak çıkmış okuldan.

10. Neden böyle hırçın davranıyorsun?

Bağımsız Tümleç ya da Cümle Dışı Unsur Nedir?

Cümlede yükleme ek ya da anlam bakımından bağlanmayan ama cümleleri ya da söz gruplarını bağlama görevinde olan bağlaçlar bağımsız tümleçtir. Ayrıca ünlemler, seslenme sözcükleri de bağımsız tümleç sayılır.

Örnek:

Sen de geldin ha?! > Bu cümlenin yüklemi “geldin” sözcüğüdür. Bağımsız tümleçler ise “de” ve “ha” sözcükleridir.

ALIŞTIRMALAR 3

Aşağıdaki cümleleri ögelerine ayırınız:

1. Bu sabah, yanına gelmek için yola çıktım.

2. Senden istediğim tek şey bana huzur vermen.

3. Birazdan ders zili çalacak.

4. Gelenleri tanıyor musunuz?

5. Dersi erken başlayacağı için bu gece okulun yurdunda kaldı.

6. Benden nefret etmen için ortada hiçbir neden yok.

7. İleri geri konuşup beni çıldırtma, ben sana zarar verecek hiçbir şey yapmadım!

8. Öğrencilerini de alarak okuldan bir hışımla ayrıldı.

9. Tren saatleriyle ne alakan var senin?

10. Senin gibisini de ilk kez gördüm hayatımda.

Alıştırmaların cevapları:

ALIŞTIRMALAR 1

c. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri BÜYÜK harfle yazılmıştır.

1. Annem sana da bana da bebek ALMIŞ. > fiil cümlesi

2. En güzeli senin YAPTIĞINDI.> isim cümlesi; yüklem fiilimsi

3. Benim asıl almak istediğim rafta duran kırmızı ÇANTAYDI. > isim cümlesi

4. Benim hakkımda konuşan KIZ KARDEŞİMİN EŞİYMİŞ. > isim cümlesi ( isim tamlaması)

5. Yediğim en güzel et ADANA KEBABIYDI.> isim cümlesi, yüklem isim tamlamasından oluşmuş

6. Üzüm üzüme baka baka KARARIR.> fiil cümlesi

7. Benim de saç modelim SENİNKİ GİBİYDİ. > isim cümlesi, yüklem edat grubu

8. Bana vuran SENDİN! > isim cümlesi, yüklem zamir

9. Sana çok TEŞEKKÜR EDERİM.> fiil cümlesi

10. Gelip gidip bana soru sormasından, yüzüme bakmadan yarım ağız selam vermesinden BIKTIM artık. > fiil cümlesi

d. Aşağıdaki cümlelerin özneleri parantez içinde ya da özne cümlede ise BÜYÜK harfle gösterilmiştir.

1. Geldim. ( ben)

2. Seni görmeye buraya kadar zahmet ettim. ( ben )

3. Teşekkür etmesini sana zar zor öğrettik. (biz)

4. ANNEMİN ÖĞÜTLERİ çok işime yarıyor.

5. YAĞMURUN RENGİ mi olurmuş?

6. Bugün HAVA sağanak yağmurluymuş.

7. BEN eskiden o kadar güzeldim ki…

8. PATRONUM benimle çalışmaktan memnun; tabii ki BEN de… ( ikinci cümle eksiltili cümle)

9. SENİN BU LAFLARIN canıma tak etti artık.

10. Geçmiş olsuna gittik. ( biz)

ALIŞTIRMA 2

Zarf tümleçleri büyük harfle gösterilmiş ve cümle sonuna ok ile zarf tümlecinin hangi anlamı verdiği belirtilmiştir.

1. ARABAYLA geldiniz yoksa otobüsle mi ? > araç

2. MİKSERLE çırparsan daha kolay olur.> araç

3. SABAHLEYİN sana uğrarım.> zaman

4. SONRA beni arama, çok işim oluyor.> zaman

5. ÇOK İYİ gördüm seni.> durum

6. Üzüm üzüme BAKA BAKA kararır.> durum

7. Biraz huzur istedim bu AKŞAM senden. Çok şey mi istedim?> zaman

8. GELİP GİDİP bana soru sormayın. > zaman

9. RAHATSIZLANARAK çıkmış okuldan. > durum

10. Neden böyle HIRÇIN davranıyorsun? > durum

ALIŞTIRMA 3

Ögeler, cümlenin yanında ayrılmış ve ögeler parantez içinde gösterilmiştir.

1. Bu sabah, yanına gelmek için yola çıktım.

Bu sabah > zarf tümleci

Yanına gelmek için> zarf tümleci

Yola çıktım> yüklem

Ben > gizli özne

2. Senden istediğim tek şey bana huzur vermen.

Huzur vermen> yüklem

Sen > gizli özne

Senden istediğim tek şey > belirtisiz nesne

Bana > dolaylı tümleç

3. Birazdan ders zili çalacak.

Çalacak > yüklem

Ders zili> özne

Birazdan > zarf tümleci

4. Gelenleri tanıyor musunuz?

Tanıyor musunuz > yüklem

Siz > gizli özne

Gelenleri> belirtisiz nesne

5. Derse erken başlayacağı için bu gece okulun yurdunda kaldı.

Kaldı> yüklem

O > gizli özne

Derse erken başlayacağı için > zarf tümleci

Bu gece > zarf tümleci

Okulun yurdunda > dolaylı tümleç

6. Benden nefret etmen için ortada hiçbir neden yok.

Yok> yüklem. ( isim cümlesi)

Benden nefret etmen için > zarf tümleci

Ortada > dolaylı tümleç

Hiçbir neden > özne ( isim cümlesinde nesne olmaz. Bakınız “ Nesne nedir”)

7. İleri geri konuşup beni çıldırtma, ben sana zarar verecek hiçbir şey yapmadım!

İki adet cümle var bu iki cümle de virgül ile ayrılmış:

İlk cümle için; çıldırtma > yüklem

Sen > gizli özne

Beni> belirtili nesne

İleri geri konuşup > zarf tümleci

İkinci cümle için; yapmadım > yüklem

Ben > özne

Sana > dolaylı tümleç

Zarar verecek hiçbir şey> nesne

8. Öğrencilerini de alarak okuldan bir hışımla ayrıldı.

Ayrıldı > yüklem

O> gizli özne

Öğrencilerini de alarak > zarf tümleci

Okuldan > dolaylı tümleç

Bir hışımla> zarf tümleci

9. Tren saatleriyle ne alakan var senin?

Var > yüklem ( isim cümlesi)

Senin alakan > özne

Tren saatleriyle > zarf tümleci

10. Senin gibisini de ilk kez gördüm hayatımda.

Gördüm < yüklem

Ben > özne

Senin gibisini > belirtili nesne

İlk kez < zarf tümleci

Hayatımda > dolaylı tümleç

De> bağımsız tümleç