Stockholm Sendromu Nedir, Örnekleri ve Yaşanan Olaylar
Stockholm Sendromu Nedir?
Stockholm Sendromu, bir kimse tarafından kaçırılan kişinin, yani rehinenin, kendisini rehin alan kimseyle diyaloğu ve iletişimi sonucu oluşan, ona karşı beslediği duygular, sempati ve empati gelişimi olarak özetlenebilecek psikolojik durumun adıdır. Bu sendrom, Psikiyatr Nils Bejerot tarafından adlandırılmıştır.
Stockholm sendromu sonucunda oluşan sempati ve empati gelişiminde ortaya çıkan psikolojik ruhla birlikte,
Rehine, onu rehin alan kişinin duygularını anlamaya başlar.
Rehine, onu rehin alan kişinin oluşturduğu, kendisini zora sokan kötü koşulları benimser, bu koşulları savunur ve o kişinin yanında yer alır, ona yardım eder.
Rehine saldırganla özdeşleşir.
Hayatta kalma duygusunun verdiği duygu yoğunluğuyla rehine saldırganla birlikte hareket eder hale gelir.
Tüm bu durumlar, kurbanın kendi kendine aldığı bir karar doğrultusunda gerçekleşmez. Bu aslında, yaşadığı şiddet ve anksiyetenin doğurduğu bir sonuçtur.
Kimi zaman, yalnızca rehin alma değil, taciz, tecavüz, aile içi şiddet, dini ve siyasi baskı sonucu oluşan birtakım saldırı durumlarında da Stockholm Sendromu'na rastlanabilir.
Stockholm Sendromu Adını Nereden Alır?
Psikiyatr Nils Bejerot, Stockholm Sendromu'nun ismini verirken 1973 yılında İsveç'in başkenti Stockholm'de yaşanmış bir olaydan etkilenmiştir. Bu olayda, banka soyguncusu Jan-Erik Olsson, 4 banka görevlisini tam altı gün, 131 saat boyunca rehin alır. Rehin tutulan görevlilerden Kristin Enmark isimli bir kadın, banka soyguncusuna duygusal anlamda bağlanır. Yalnızca o değil, tüm rehineler soyguncunun lehine ifade verir. Savunma için para bile toplarlar. Serbest kaldıklarında, soyguncuya duygusal olarak bağlanan Kristin Enmark soyguncuyu savunmaya devam eder, hatta nişanlısını dahi terk eder ve soyguncunun hapisten çıkmasını beklemeye karar verir, sonunda da onunla evlenir.
Olay esnasında, basın telefon aracılığıyla rehinelerle konuşur. Kristin Enmark, "Ben asıl polislerden korkuyorum, burada gayet iyi vakit geçiriyoruz" der. Bu söz üzerine, gazeteler, "Soyguncu bankadan para çalamadı ama bazılarının kalbini çalmışa benziyor" şeklinde başlık atar.
Lehine olan tüm bu açıklamalar sayesinde, İsveçli banka soyguncusu Jan-Erik Olsson, yalnızca 8 yıl hapis yatıp çıkar ve Tayland'a yerleşir.
Bu sendrom, daha birçok rehine olayında yaşanmıştır.
Stockholm Sendromu'nun Gelişim Mekanizması
Kurbanlar ya da rehineler, sürekli şiddet yaşamanın bir sonucu olarak, saldırganla özdeşim yaşar. Hayatta kalma stratejileri geliştirmeye çalışır. Sonuçta, hayatta kalmak için saldırganıyla hareket etmeye başlar. Bu, kurbanın iradesi dışında gelişen bir durumdur, şiddetin de doğrudan sonucu olarak nitelendirilebilir.
Sonuç olarak, travmatik bir bağlanma süreci başlar. Saldırganın ilk amacı kurbanı köleye çevirmektir. Bu amaç uğruna, kurban üzerinde, onun hayatının her alanında etki edecek şekilde despot bir denetim kurar. Fakat, kurbanın yalnızca boyun eğmesi onun için yeterli ve tatmin edici olmaz. İşlediği suçu ya da suçları da haklı göstermek niyetindedir. Bu saldırgan için adeta bir psikolojik ihtiyaçtır. Bunun için de, kurbanın onayına ihtiyaç hisseder. Bu yüzden, hiç durmadan, kurbanın ona minnet, saygı ve hatta sevgi göstermesini ister. Kurban üzerinde bu isteklerini belli eden bir baskı kurar. Kurban da, hayatta kalmasını bu istekleri yerine getirmek olduğu hissiyatı içerisinde, saldırgana bağlılık geliştirir. Sonuç olarak, kurban, gönüllü bir kurbana dönüşmüş olur.
Stockholm Sendromu'nun Gelişim Süreci
Stockholm Sendromu, hayatta kalma içgüdüsüyle ortaya çıkar. Dış dünyaya karşı tamamen soyutlanmış hale gelen kurban, ihtiyacı doğrultusunda kendi üzerinde baskı kuran kişiye bağlı ve hatta bağımlı hissetmeye başlar. Saldırganın onun için yaptığı minik iyilikler, belki de temel ihtiyaçları için gösterdiği bazı lütuflar, kurbanın gözünde büyür ve çok büyük ve önemli iyilikler haline gelir. Kurban, zamanla olaylara kendi gözü yerine saldırganın gözünden bakar duruma gelir. Bu sebeple, saldırganın yaptıklarına anlam yükler ve hatta bu davranışları haklı ve yerinde bulur.
Kurban, bu şekilde, saldırganın şiddet eğilimini tamamen göz ardı etmiş olur. Bu nedenle, zamanla, içinde bulunduğu tehlikeyi de reddetmeye başlar. Kurban, saldırganıyla kurduğu olumlu ilişkisini kaybetmeyi istemez. Hayatta sahip olduğu en önemli ve en olumlu ilişkinin saldırganıyla kurduğu ilişki olduğunu düşünür. Bu sebeple, saldırganından ayrılması daha zor hale gelir.
Stockholm Sendromu'nun gelişimini etkileyen faktörler
Kaçırılma, esir alınma süresi ve yoğunluğu
Rehinenin saldırgana olan yakınlığı ve bağlılık derecesi
Kurbanın kendi ortamından psikolojik anlamda ne kadar uzaklaştığı
İçinde bulunulan durumun kendine özgü hassasiyeti
Düşmanca bir çevrede bulunma
İzolasyon durumu
Çaresizlik hissi
Sonuçta, kurbanda regresyon ve çocuklaşma eğilimi başlar. Bu duruma, travmatik infantilizm denir. Bu durum, kişinin hayatını tehlikeye sokan saldırgana yakınlaşmasına ya da onun davranışlarını taklit edip uygulamasına yol açar.
Kurbanlarda, frozen fright (donmuş korku) denen, ani tehlikeyle karşılaştıklarında paralize olmaları olarak tanımlanabilecek reaksiyon da oluşur.
Stockholm Sendromu'na yatkınlık yaratan durumlar
Hayati tehlike
Dış dünyadan soyutlanmak
Bulunulan ortamdan kaçamaz duruma gelme (veya kaçamayacağını düşünmek)
Saldırganın kurbana nadiren de olsa dostça ve yakın davranması
Psikologlar, bu koşulların çoğunlukla aile içi şiddet olaylarında baş gösterdiğini belirtir. Bu tip durumlarda, şiddete uğrayanlar saldırganı kışkırtıp hiddetlendirecek şeyler yapmaktan çekinir. Onun onayını kazanmak ister ve onun tarafında gibi davranır.
Aynı şekilde, savaşta ve savaş esirlerinde de tarafa patolojik şekilde bağlanma olayları görülür. Saldırganıyla özdeşleşen kurban, saldırgana karşı birçok duygu besler, onunla özdeşim geliştirir ve hatta kişilik değişimi yaşar.
Travmatik bağlanma güçlendikçe, şiddet ve şiddet tehdidi de artar. Tutarsız davranışlar sergileyen bir saldırgan karşısında, kurbanlar da uygun olmayan düşüncelere sahip olurlarsa saldırganın onlardan daha güçlü şekilde öç alacağını düşünürler. Bu hem izolasyonu hem de bağlanmayı artırır.
Travmatik Bağlanmanın Belirtileri Nelerdir?
Ufak bir iyiliğe dahi yoğun bir şükran duygusu hissetme
Şiddeti ve şiddet tehdidini inkar
Rasyonalizasyon
Saldırgana ve kendine olan hiddetin reddi
Kötüye kullanımı önlemeye gücü yeteceğini düşünme
Durumdan ve saldırıdan dolayı kendini suçlama eğilimi
Saldırganın ihtiyaçlarına aşırı duyarlı olmak
Saldırgan şiddet seviyesini azaltsın diye onu memnun etmeye çalışma
Dünyayı saldırganın gözünde ve onun perspektifinden değerlendirme
Kendine ait bakış açısını kaybetme
Kendisini saldırganın bakış açısıyla değerlendirmeye başlama
Saldırganı iyi biri olarak görme, hatta bir noktada onun kurban olduğunu düşünme
Hayatta kaldığı için ve kendisini öldürmediği için saldırgana minnet duygusu besleme
Stockholm Sendromu'nun görüldüğü en temel gruplar
• Rehin alma ya da benzer bir baskı yaratan kaçırılma durumu (rehine, esir alan)
• Tecavüze ya da tacize uğrayan, ensest ilişki mağduru çocuklar (istismara uğrayan çocuk, istismar eden ebeveyn)
• Savaşta bulunma, savaş esiri olma, toplama kampında kalma
• Pazarlanan seks işçileri
• Aile içi şiddete maruz kalmış kimseler (dövülen eş, döven eş)
• Yoğun dini (tarikat gibi) ve siyasi baskıya maruz kalmış, beyni yıkanmış kimseler (takipçi, lider)
• Uzunca zaman hapishanede kalmış kimseler (tutuklu, gardiyan)
• Ev hapsine maruz kalan kimseler
Lima Sendromu
Lima Sendromu, Stockholm Sendromu'nun tersidir. Stockholm Sendromu'yla aynı koşullarda oluşur ancak bu kez, saldırganlar yani rehin alan kişiler kurbanlarına bağlılık hisseder. 1996 senesinde, Peru'nun Lima kentinde gerçekleşen Japon elçiliği rehine krizinde, aynen bu durum yaşanmıştır. Bu sendromun adı da bu olaydan gelir. Birçok ülkeden diplomat, asker ve iş insanının bulunduğu partiyi basan 14 gerillanın yüzlerce kişiyi rehin aldığı olay, 4 ay süren bir krize dönüşmüştür. Militanlar, rehinelerin ihtiyaçlarını karşılamış, onlara çok sevecen davranmış ve çoğunu da salıvermiştir.
Tarihten Stockholm Sendromu Örnekleri
1974 yılında, Patty Hearst isimli milyoner bir kadın, bir terörist grup tarafından kaçırılır. Grupla birlikte geçirdiği iki ayın sonunda, kendisini kaçıran grupla birlikte banka soygunu yaparken yakalanır ve kendisini kaçıranlarla birlikte hapse mahkum olur.
2001 senesinde, gazeteci Yvonne Ridley, Afganistan’da Taliban tarafından kaçırılır. İlk 11 gün, kendisini kaçıranlarla anlaşamaz, onlarla sürekli kavga eder ve protesto amaçlı olarak yemek yemez. Sonrasında, İslamiyet'i incelemesi şartıyla serbest bırakılır. Ardından da İslam'a gerçekten ilgi duymaya başlar ve 2003 yılında Müslüman olur.
Medyadan Stockholm Sendromu Örnekleri
George Orwell'ın 1949 senesinde yazdığı 1984 isimli romanında, Winston karakteri kendisine işkence yapan insana nasıl aşık olduğunu anlatır.
İlk çekimi 1933 senesinde yapılan King Kong filminde, canavara kurban gidecek olan kadın King Kong tarafından kurtarılır, kız King Kong'u çok sever.
Celladına Aşık Olan Köle (A Life Less Ordinary)
Costa Gavras’ın "Mad City"
Güzel ve Çirkin (Beauty and the Beast)
Terence Stamp’ın oynadığı "The Collector"
Woody Allen’ın "Sleeper"
Sidney Lumet’nin "Dog Day Afternoon"
Nick Cassavetes’in "John Q"
David Hackl’ın Saw (Testere)
Samuel L. Jackson ve Kevin Spacey'nin başrollerini oynadığı "The Negotiator" isimli filmlerde bu konu işlenir.
Türk sinemasında da bu konu çok kez işlenmiştir. Gırgır Ali, Fırtına ve Seni Seviyorum filmleri bunun örneklerindendir.
Stockholm Sendromu'nun Tedavisi
Stockholm Sendromu, psikoterapi yöntemiyle aşılabilir. Farındalık oluşturma çabası (kötü davranışta bulunan kişinin davranış amacı, hizmet ettiği hedefle alakalı) da işe yaratacaktır. Bu sendromun kötü etkilerini ortadan kaldırmak için travma terapisi yapılabilir. Danışan, öncelikle güvenlik duygusunun yeniden tesis edildiğini bilmeli ve hissetmelidir. Sonra, olayları bir bir hatırlayıp yas tutar. Ardından, zamanla hayatla yeniden bağ kurar. Güçlü ve sağlıklı dayanışma grupları da bu sürece destek verecektir.
