Melih Cevdet Anday
Çocukluk arkadaşları olan Orhan Veli ve Oktay Rıfat ile birlikte Garip akımının kurucularından olan Melih Cevdet Anday, edebiyatın mihenk taşlarından sayılmaktadır. O, sadece şair değil, aynı zamanda tiyatro oyunu, roman, deneme, makale yazarıdır. Cumhuriyet dönemi âlimidir.
Şiir alanında sadece Garip ile sınırlı kalmayan edip, Türk şiirinde felsefî şiir akımını başlatmıştır. Bu bakımdan bu değerli âlimimizin hayatına göz gezdirelim.
Melih Cevdet, aslen Çanakkalelidir. 13 Mart 1915 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babasının adı Cevdet olup, kendisi avukatlık mesleğini icra etmektedir. İlköğrenimine Kadıköy 35. İlkokulunda (1928) ortaokulu ise Kadıköy Ortaokulunu 1931 yılında bitirdi. Lise olarak da Ankara Gazi Lisesini (1936) bitirdi. Önce Ankara Hukuk Fakültesinde, daha sonra Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde yazıldıysa da devam edemedi. Daha sonra Sosyoloji okumak için Belçika’ya gitti ama (1938) ama çok kıza bir süre sonra oradan da geri dönmek zorunda kaldı.
Melih Cevdet bu okuyamama maceralarından sonra çalışmaya başladı. Önce Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Müdürlüğü’nde daha sonra Ankara Kitaplığı’nda çalıştı. Ayrıca gazetecilik ve çevirmenlik de yaptı (1942-51). Gazeteciliği çok sevmiş olacak ki İstanbul’a yerleşerek gazetecilik mesleğini sürdürdü. Akşam, Tercüman, Büyük Gazete, Tanin ve Cumhuriyet gazetelerinde değişik zamanlarda fıkra yazarlığı, sanat sayfası yöneticiliği yaptı. Denemeler de yazdı. Bir yandan da İstanbul Konservatuarı Tiyatro Bölümü’nde fonetik ve diksiyon öğretmeni olarak çalıştı. Bir ara LCC’de (Language and Culture Centre= Dil ve Kültür Merkezi) mitologya okutan şair, TRT yönetim kurulunda da göre almıştır (1944). 1979-1980 yıllarında ise Paris'te eğitim müşavirliği görevlerinde bulundu.
28 Kasım 2002’de 87 yaşında hayatı gözlerini yuman Melih Cevdet Anday’ın ölüm nedeni solunum ve böbrek yetmezliğiydi. Bu şikayetlerle bir süredir Marmara Üniversitesi Koşuyolu Hastanesinde yatan Melih Cevdet burada ölmüştür. Mezarı ise çok sevdiği Büyükada’dır.
Sanatı
Melih Cevdet Anday’ın “Ukde” adındaki ilk şiiri 1936 yılında Varlık dergisinde çıkmıştır. Daha sonra Orhan Veli ve Oktay Rıfat ile izledikleri Garip politikasından ötürü saf şiir anlayışı ile Yusuf Nabi Nayır’ın yönetiminde bulunduğu Varlık dergisinde yazılarını yazmaya devam etmiştir. Varlık, şiirinin ulusal çapta yayınlandığı ilk yer olsa da “Ukde” yazdığı ilk şiir değildir. Daha lise döneminde Oktay Rıfat ve Orhan Veli ile çıkardıkları “Ses” dergisinde oldukça başarılı sayılacak şiirleri vardır. Melih Cevdet, Varlık dergisinde bir süre daha yazın hayatına devam eder ta ki Garip akımını ilan edene kadar.
Üç öncü şair yani Melih Cevdet, Oktay Rıfat ve Orhan Veli, çıkardıkları kitabın ( Garip) adı dolayısıyla – ki bu kitap aynı zaman Garip’in poetikasıdır - Garip adını alan Türk edebiyatının ilk akımının mimarlarıdır. Bu üç öncü şair, basit şiirin ilk örneklerini verirler. Bu dönem şiirleri Cemal Süreyya gözünden şöyle görülmektedir:
“ (…) Duygu önde gelir. Düşünce ögesi bile ayrıntılarını hep duygudan kotarmaktadır. Söz gelimi Oktay Rıfat’ın doğa içinde olmasına karşılık toplum içindedir o. Kırık diyebileceğimiz bir yanı vardır. Yeni bir dünya özlemi içindedir.”
Daha sonra Garip akımından ayrılır Melih Cevdet, Orhan Veli kendisine kırdırarak. Aslında Anday’ın şiirleri Garip’ten önce ve Garip’ten sonra olarak sınıflandırabilir çünkü Garip’ten azad edilince şiirinin temelini tarihsel ve toplumsal bir temele oturtur. Bu şiirlerinde yapı yani kurulum ustalığının yanı sıra düşüncenin etkinliğinin arttığı da görülür.
Oyunlarında ise çağdaş insanın dramını ve bu insanın yerleşik değerler ile düzen ile çatışmasını işler.
Romanlarında ise çağdaş insanın çatışması ve dramı konularına tarih- toplum- birey boyutunu da ekleyerek kimi zaman da soyutlamalar ile özü destekleyen sağlam ürünler verir.
