Köroğlu Kimdir ve Köroğlu Destanı Özellikleri Nelerdir?

Köroğlu 15. asırda yaşamış saz şairidir. Adına yakılan ağıtları ve kendisine ait oluşturulmuş Köroğlu destanı vardır.

Türk edebiyatında genelde aydınlar tek karakterlidir. Yani ya şairdir ya da romancıdır ama hem şair hem de şiirinin kahramanı ya da hem romancı hem de romanın kahramanı olan pek azdır. Köroğlu ise, hem şair hem de destan kahramanıdır. Bu bakımdan onu iki kimlikte değerlendirmek gerekir.

Destan kahramanı olarak Köroğlu

Köroğlu destanının kahramanı Ruşen Ali’dir. Ruşen Ali, babası seyis olan bir köylüdür. Babasının gözleri zalim bir ağa ( Bolu Beyi ) tarafından mile çekilince babasının intikamını almak için eşrefe karşı bir savaş başlatır oğul. Babasının kör olmasından dolayı o artık Köroğlu diye anılır. Köroğlu, sadece babasının gözüne mil çeken ağadan almaz intikamını. O, artık tüm eşref beylerine kök söktürür, eşref malını halka dağıtır, yoksul donatır, aç doyurur. Bir nevi Robin Hood’dur.

Köroğlu hikayesindeki diğer kahramanlar…

Köroğlu, kendisine can yoldaşı istediğinde Ayvaz’ı kaçırır. Ayrıca Köroğlu’n Ayvaz dışındaki diğer kişileri ,Timurlenk’in oğlu Kenan, Köroğlu’nun oğlu Hasan, Karavezir’in kızı Benli Hanım, Demircioğlu, Koca Arap, Celâlî Bey, Kiziroğlu Mustafa Bey ve Deli Hoylu’dur.

Köroğlu hikayesindeki mekan…

Bu kişilerle beraber Çamlıbel’e çekilir Köroğlu. Köroğlu hikayelerindeki Çamlıbel,  eşkıyaların sığındığı bir yer olmaktan ziyade bayındır bir şehirdir. Hikayeye göre Çamlıbel’de 366 bey, 700 deli atlısı vardır. Burada ayrıca uşaklar da vardır. Çamlıbel’de deyim yerindeyse sosyal adalet hakimdir. Orada haksızlık yoktur, hırsızlık ya da daha büyük fenalık yapanın cezası çok ağırdır.

Çamlıbel, birçok yolcunun uğrak yeridir. Çamlıbel’de köşkler, tavlalar vardır. Burada uzun ya da kısa süreli kalan ozanlar, aşıklar da vardır.

Çamlıbel’de yemek tek bir kazanda pişer ve ahaliye dağıtılır. Orada açlık yoktur, haksızlık yoktur, zulüm yoktur.

Çamlıbel’in gelir kaynağı, eşreflerden alınan haraç paralarıdır. Yani zengin tabakanın paraları ile döner burası. Destanlarda, Köroğlu’nun halka zulmedip onlardan haraç aldığıyla ilgili bir kısım vardır; aynı destanda bunun bir iftira olduğu da söylenir. Ama yine de bunlar “Köroğlu’nun lekeleri” olarak geçer tarihe…

Köroğlu’nun atı..

Köroğlu’nun bir de kıratı vardır ki bu at dünyada eşi benzeri olmayan bir attır. Kırat, gerektiğinde kılık değiştiren, sahibinin konuşmasını anlayıp ona göre hareket eden, büyülü, ölümsüz bir varlıktır. Ayrıca kilometrelerce koşar da bir kere durmaz, dünyada hiçbir at onu geçemez ya da Köroğlu, Kırat’ına bindiğinde kimse onu yakalayamaz.

Köroğlu nerelidir?..

Köroğlu ünü Balkanlar’dan Doğu Türkistan’a, Güneybatı Anadolu’dan Sibirya’ya yani Türk’ün olduğu her yere gitmiştir. Bu bakımdan da artık nereli olduğunu saptamak ya da artık nereden geldiğini bilmek şuan için çok zor, hatta imkansızdır. Lakin anlatılardan yola çıkılarak düşünülen kuramlar da yok değildir:

“Neslimize Murat Hanlı diyorlar” dizesine bakarak Köroğlu’nun kökenleri Muradiye şehrine çekilmiştir. Doğu Anadolu- Azeri rivayetine göre Köroğlu Muradiye şehrindendir.

Hazar denizinin gerisindeki Türkmenlerin de Köroğlu hakkında bir rivayeti bulunuyor. Onlara göre Köroğlu, Türkmenlerin Teke oymağındandır. Yalnız Şecere-i Terâkime ve Şecere-i Türk gibi bize kaynak arz eden eserlerde Köroğlu adı geçmediği için bu durum sadece bir varsayımdan ibarettir.

Köroğlu gerçekte kimdir?

Köroğlu, her ne kadar destanlaşan bir karakter kazansa da mutlaka bu destanının bir çıkış noktası olmalıdır. Şöyle ki ; halk, böyle bir kahramanı yoktan var etmedi, sadece abartı unsurları ile süsleyerek bu zamana kadar getirdi.

Köroğlu’nun Celâliler’den olabileceği düşünülmektedir. Evliya Çelebi, IV.Mehmed’in Anadolu’daki Celali isyanları sindirmek için 1658 yılında çıktığı seferi anlatırken Köroğlu’ndan bahseder. Evliya Çelebi, Celali isyanlarının başı olan Celali bey yakalanıp asıldığında huzura getirilen Itakî adındaki saz şairlerin Köroğlu’ndan bahsettiklerini dile getirir. Yine Evliya Çelebi’ye göre Anadolu’nun Kuzeybatısındaki Celalilerdendir Köroğlu ve saz çalıp düzen bozar.

XII. asır tarihçilerinden olan Tebrizli Arakel’de Celalilerden bahseder. Eseri, Ermeni Tarihi’nde  Köroğlu’nun Celalilerden olduğunu söyler. 1664 yılında tamamlanan aynı tarih eserinde ayrıca Köroğlu ile Kiziroğlu Mustafa Bey’in ahbaplığından da söz eder.

Ermeni müellif Agayan, Köroğlu’nun Türk değil Ermeni olduğunu öne sürmüştür.

Lakin; Köroğlu gerçekte bir eşkıya da olsa halk onu eşkıyadan çok bir kahraman olarak görmüş ve tarihe böyle taşımıştır.

Köroğlu’nun destansı özellikleri

“Köroğlu, hikaye midir destan mıdır ?” tartışılan bir konudur. Ama bu anlatılarda halk hikayesi özellikleri de destan özellikleri de vardır.

Köroğlu hikayelerinin destan özelliklerini andıran iki önemli olay vardır.  İlk olay, Ruşen Ali’nin Bolu Bey’ine sunduğu kısraktır. Bu kısrak büyülü bir aygırla birleşerek dünyaya gelmiştir.  Bolu Beyi’nin bu atı beğenmeyerek seyisi kör etmesi, seyisin oğlunun yani Köroğlu’nun bu atı yetiştirip Bolu Beyi’nden intikam alması olayın devamıdır. Aslında bu tem, Dede Korkut Hikayelerinde de  kullanılan bir temdir. Burada, destansı özelliklere sahip olan Kırat’tır.

“Gözleri kör edilmiş adam/baba” motifi, M.Ö V. ve IV. asırlarda İsktiler’de yani Sakalar’da da görülmektedir. Kafkasya bölgesinde yaşayan Gürcülerin ya da diğer Türk illerinin; ayrıca Ermenilerin aynı motiften yararlanarak destan oluşturması bu ana motifin genellik kazandığının en büyük kanıtıdır. Köroğlu ise Anadolu’daki bu motifin temsilcisidir ve bu motif biçim olarak yukarıda bahsettiğimiz diğer durumlara benzese de kahramanın kişiliğinde farklıklılarla kesin olarak ayrılır. Kahraman sadece babasının intikamını almak isteyen bir körün oğlu değil, sosyal düzeni eleştiren ve bu eleştiri babında da savaşan birisidir.

İkinci olay ise günümüze de deyim olarak gelen “Demir çıktı, mertlik bozuldu” ibaresidir. Buna göre “Delikli Demir” çıkmış ve artık yiğitliğin bir anlamı kalmamıştır. Köroğlu ise eşkıyalığı bırakıp birden ortalıktan kaybolmuştur.

İslami destanî özellikler de vardır Köroğlu’nda ama bu özellikler özünde yoktur. Dualar, menkıbeler, evliya ve peygamber hayatları sonradan girmiştir Köroğlu’na.

Köroğlu’nun Halk Hikayesine Özgü Yanları

Halk hikayelerinin en önemli özelliği anlatıcının anlatıyı şiirlerle süslemesi, duyguları şiirlerle ifade etmesidir. Halk hikayelerinin de en az değişen yerleri bu şiir kısımlarıdır çünkü insanlar her zaman nazmı, nesre göre daha kolay sindirir. Hikayeye serpiştirilen bu şiirler, aşığın kendi ürünleri olur evet ama bazen de benzer isimli şairlerin şiirleri hikayeye karışabilir.

Köroğlu hikayelerindeki şiirlerin hepsi Köroğlu’na aittir diyebilir miyiz ya da bu şiirlerin hepsi Celali Beyi Köroğlu’nun isyanı mıdır bilemiyoruz. Öyle ki Köroğlu, bir zaman sonra bir mahlas olarak kullanılmaya başlanmış ve Köroğlu adı altında birçok aşık, şiir yazmaya başlamıştır. Bu aşıkların kimliği Ahmet Kutsi Teceri, Pertev Nail Boratav gibi araştırmacılar tarafından tespit edilmiştir ama yine de Köroğlu hikayesindeki her şiire “Bu Köroğlu şiiri” diyemeyiz.

Köroğlu Hikayelerinin Sosyolojik Yanı

Özellikle Evliya Çelebi’nin bilgilerine dayanarak Köroğlu’nun Celali Beyi olduğu görüşü ağır basıyor.  Ayrıca Evliya Çelebi için Köroğlu, eşkıyadır, düzen bozucudur; ama halka göre ise o bir efsanedir. Halk, devlete karşı isyan eden bir kişiyi neden kahramanlaştırır?

Bunun cevabı basit: Köroğlu, feodal yani eşref sistemine karşı savaşıp sosyal bir adalet istiyordu ( en azından bu şekilde görülüyor anlatılarda ), o zamanki monarşide halkın böyle bir şeyi savunması ve bunu efsaneleştirmesi gayet olağan karşılanmalıdır. Toplum biliminden yola çıkarsak, halkın var olan sistemden pek de memnun olmadığı varsayımını çıkarabiliriz. Halk, devlet yöneticilerinden ve sistemden yana olan eleştirel tavrını, eşitlik ve adalet için savaşan bir adamı öne çıkarak dile getirmiştir.