Fütürizm Nedir?

Fütürizm, 20. yüzyılda İtalyan şair Filippo Tomasso Marinetti tarafından başlatılan bir sanat akımıdır.

Fütürizm, 20. yüzyılda İtalyan şair Filippo Tomasso Marinetti tarafından başlatılan bir sanat akımıdır. TDK’ya göre fütürizm kelimesi “gelecekçilik” olarak Türkçeleştirilmiş, daha çok edebiyat alanında karşılığını bulan bu akım, sonralarda mimarlık, resim ve heykel dallarını da etkilemiştir. Dalgınlığı, durağanlığı reddeden, hareketi önüne koyan Marinetti, ilk etapta “elektrik” veya “dinamizm” gibi isimler düşünse de, sonrasında, bu ilerici akımın ismini “fütürizm” koymakta karar kılmıştır. Bunu yaparken üç önemli karar alır: Dil Fransızca; yer Paris ve yayımcı Le Figaro olmalı. Nitekim 20 Şubat 1909 günü, Le Figaro’da yayımlanan “Fütürizm Manifestosu” ile akım resmen hayata geçer ve Marinetti tüm dünya ile geleceğe ve bugüne dair bakışını paylaşmış olur.

Marinetti’nin başlattığı akıma kısa zamanda pek çok sanatçı da katılmıştır. Bunlardan birkaç isim şöyledir:

• Umberto Boccioni (1882- 1916)
• Luigi Russolo (1885-1947)  
• Carlo Cara (1881-1966)  
• Giacomo Balla (1871-1958)
• Gino Severini (1883-1966)
• Mayakovski (1893-1930)

Fütürizm Manifestosu (Filippo Tomasso Marinetti, Le Figaro, 1909)

Marinetti’nin kaleme aldığı Fütürist Manifesto durağanlığı reddeder. Bunun aksine hıza, tehlikeye, enerjiye ve korkusuzluğa işaret eder. Sanatçıları cesaret, cüret ve isyankârlığa teşvik etmek için çağrı yapar ve bunun için de bütün sanat değerlerinin terk edilmesi gerektiğini, bu değerleri taşıyan bütün müzeleri, kütüphaneleri ve okulları da yıkmak gerektiğini söyler. Çünkü hayat sürekli hareket halindedir ve sanayide sağlanan hız, sanat sahasına da kazandırılmalıdır. Ve şöyle söyler: “Dünya’nın ihtişamının yeni bir güzellik sayesinde zenginleştiğini düşünüyoruz: hızın güzelliği. Motoru nefes kesen yılanlar gibi devasa borularla donatılmış bir yarış arabası şarapnelde ilerliyormuş gibi görünen kükreyen bir araba bize göre samothrace zaferi heykelinden çok daha güzeldir”. Manifesto militarizmi, vatanseverliği ve savaşı göklere çıkartır.

Fütürizm, zamanının güçlü ve cüretkâr bir atılımı olduğundan, kısa zamanda modern sanat akımları içerisinde kendisine bir yer açmıştır. İtalyan sanatçıların çağrı üzerine metni imzalamalarının ardından, kendini fütürizme yakın gören sanatçıların da resim, heykel gibi manifestolar yazmasıyla birlikte akım; bir sanatçı manifestosu geleneği oluşmasına öncülük etmiştir. Bu yüzdendir ki pek çok fütürist manifesto bulunmaktadır. Akım daha sonra Rusya’da Velemir Hlebnikov ve Mayakovski sayesinde etki alanını genişleterek, sadece İtalya ve Fransa’yla sınırlı kalmamış, dünyaya yayılmıştır.

Fütürizmin Özellikleri

• Şiirde vezni, kafiyeyi; sözdizimini sıfatı, zarfı, noktalamayı reddetmişlerdir.
• Edebiyatta fiil, mastar hâlinde kullanılacaktır; çünkü yalnız mastar hâlindeki fiil, hayatın sürekliliğini duyurabilir.
• Sıfat kalkacaktır; çünkü bu yolla çıplak kalan isim, asıl rengini koruyabilecektir. Zarf kalkacaktır; çünkü zarf, cümleye tedirgin edici bir ton birliği verir.
• Resimde eşyayı parçalar. Sebebi, makinelerin bir andan bir başka âna geçişini göstermek içindir. 
• Hareketi ön plana alır. Durağan bir anı değil, hareketin kendisini resmeder. Bunu yaparken de dans eden bir kadını çizerken, vücut ve bacak hareketlerini boşluk içinde çizer. Gözün görmediği anları göstermeye çalışır.
• Hıza ve dinamizme verdikleri önemden dolayı genelde uçan nesneleri, makinaları görünür kılan resimler ve mimari öğeler kullanırlar.

Fütürizmin Öncüleri

Yazılan manifestolardan da anlaşılacağı gibi, fütürist resimde hareketli konular seçilmiş, fabrika, motor, son hızla giden otomobil, uçak, mekanik araçlar gibi temalar işlenmiştir. Fütüristler, Duchamp gibi kübist sanatçıların eserlerinden faydalanarak yeni yöntemler denemişlerdir.

Umberto Boccioni (1882- 1916)

Filippo Tommaso Marinetti etrafında toplanan genç sanatçıların lideri konumundaki ressam ve heykeltıraş Umberto Boccioni'nin 1910 yılında kaleme aldığı "Fütürist Resim: Teknik Manifesto"da, genç Fütüristlerin evrensel bir dinamizm içinde tek bir anı resmetmek yerine, dinamik algının kendisinin görsel kılınabilmesinin peşinde oldukları dile getirilmiştir. 1910 yılında Marinetti ile tanışmasının ardından, 1912’de heykeltıraşlığa da başlayan Boccioni’nin en önemli fütürist eseri ‘elastiklik’tir. Ölümüne kadar şair, yazar, heykeltıraş ve ressamları çok etkilemiş olan Boccioni "Empresyonistler belirli bir ânı vermek için resim yaparlar ve o âna en yakın sonucu elde etmek için tablonun yaşamını ikincil seviyeye indirgerler. Oysa biz her bir ânı (zamanı, yeri, şekli, renk tonunu) sentezleriz ve resim için resim yaparız" diyerek fütürist resmi özetleyecektir. "İnsan Dinamizminin Sentezi" (1913) ve "Boşlukta İlerleyen Süreklilik Biçimleri" (1913) yapıtları, fütürist heykelciliğin başlıca örneklerindendir. Fütürizmin önde gelen sanatçısı, resim ve heykel manifestolarının yazarı Umberto Boccioni, Birinci Dünya Savaşı’na ,savaşın bir tür temizlik olduğunu düşündüğünden dahil olmuş ve savaş sırasında hayatını kaybetmiştir.

Giacomo Balla (1871-1958) 

Balla, Fütürizmin baş ressamlarından olan Umberto Boccioni ile Gino Severini’ne 1902 dolaylarında ışık, hareket gibi unsurların resimde nasıl kullanılacağını öğreten sanat eğitimcisi olarak tanınır. “Tasmalı köpeğin dinamizmi”, “Keman yayının ritimleri”, “Balkonda oynayan kız” gibi çarpıcı ve öncü eserler vermiştir. Birinci Dünya Savaşı sonlarında, fütürizm akımına yakın olduğunu düşündüğünden, Mussolini’ye destek vermiş, savaş sonrasında Fütürizmden uzaklaşıp Kübizme yönelmiş, 1 mart 1958’de Roma’da hayata gözlerini yummuştur.

Gino Severini (1883-1966) 

1910 yılında Boccioni, Carra ve Balla ile birlikte Fütürist resim manifestosuna imza atmıştır. 1956 yılında Kübizm ve Fütürizm üzerine açıklamalar metnini yazarak, “Fütürist kuramın temelini oluşturan hareket ve dinamizm ilkesi yalnızca hareket halindeki yarış arabalarının ya da balerinlerin resimlerinin yapılmasını öngörmez; oturan bir insan ya da hareketsiz bir nesne de dinamizm içinde düşünülebilir ve dinamik şekilleri çağrıştırabilir. Buna örnek olarak kendi resimlerimden 1912 tarihli "Madam S.'nin Portresi" ve 1914 tarihli "Oturan Kadın"ı gösterebilirim” der. Hareketi fazlasıyla sözel bulması nedeniyle Kübizme yönelmiştir. Severini, İsviçre'de çeşitli kiliselerde duvar resmi ve mozaik çalışmaları da yapmıştır.

Vladimir Mayakovski (1893-1930) 

Moskova Resim ve Heykel Okulu’nda eğitim gören, bu süre içerisinde diğerlerinden farklılaşan Mayakovski, burjuva geleneklerine meydan okur ve onları sığ bulur. 1911 yılında Fütürist bildiriye imza atar. Bu fikirleri, onu devrimle kurulacak yeni bir sanat anlayışına, Rus Fütürizminin başlangıcını yapacağı eserler ortaya koymasına sebep olacaktır. Aynı zamanda şair, oyun yazarı ve aktör olan Mayakovski’nin metinleri ve oyunları ünlenmeye başlar. Maksim Gorki’nin eşi Maria, Mayakovski’den “1918'de Mayakovski'yi sahnede izledim. Bana göre o eğer bu meslekte ilerleseydi müthiş bir oyuncu olabilirdi” şeklinde söz eder. 1917’de Ekim Devrimi’nin gerçekleşmesiyle hayallerine bir anlamda kavuşmasının ardından Lenin, ondan, “Mayakovski'nin şiirlerinden pek bir şey anlamıyorum ancak onun meydanlarda savaşacak bir uzman olduğunu hissediyorum. Onun yazdıkları siyasi açıdan belki tartışılabilir. Şiirlerinde çok fazla politik bir şey yok, insanları bir şeye davet eder bir hava yok. Şiiri komünistleri birleştirmeye yetmez. Ama politik bakış açısının doğru olduğuna inancım sonsuz” diyerek bahsedecektir. 1925 yılında arkadaşı Sergey Yesenin’in intiharı ardından sarsılır, 1930 yılında ise silah ile intihar ederek yaşamına son verir.

Genel Bakış

Tüm gelenekleri yıkma eğilimiyle yola çıkılmış bu sanat akımın İtalyan öncüleri Mussolini faşizmini kendine rehber edinmiş olduğundan, Fütürizm; Avrupa’da Faşist Parti'nin sanatı olarak ilân edilir. Bu sebepten ötürü de Avrupa sanatında önemini yitirmiştir. Mayakovski önderliğinde ortaya çıkan Rus Fütürizmi ise, avangard ve konstrüktivist sanat akımlarıyla bütünleşerek, daha politik ve özgün bir yol izleyecektir. Avrupa sanatı için kabul edilen zamanları, Fütürizmin Birinci Dünya Savaşı'na dek olan dönemidir. Avrupa'nın tanınmış sanat tarihçileri, bu genel kanıyı benimsemektedirler. Ressam ve heykeltıraşların yanında, mimar Santelia mimari projeleriyle uçan binalar tasarladı, ancak hiçbiri hayata geçmedi. Müzisyen Balilla Pratella ve Luigi Russolo “Gürültüler Sanatı” adıyla ve kendi üretimleri olan müzik aletleriyle çalınan parçalar üretti, günlük hayatın ve sokağın sesini eserlerinde kullanarak Fütürist müzik yaratımlarıyla görüldü. Bütün bu düşünceler Marinetti’nin şiirde önerdiği edebi ve yazım kurallarından sıyrılmış ve mantıklı tümceler yerine “özgür sözcükler” kullanarak gerçekleşmesini istediği bir sanat kuramının yansımalarıydı. Marinetti, ilk olarak ortaya attığı bu akım için, Avrupa'nın birçok kentinde konferanslar vermiş, yüzyılı sarsan bir sanat anlayışı olmasına çabalamış olsa da ömrü kısa süreli olmuştur. Özellikle İtalya'da Fütürizm, Birinci Dünya Savaşı'yla birlikte son bulmuştur. Bu sonda, savaşın bir gereklilik, ileriye dönük bir adım ve hijyen olduğunu savunan Fütüristlerin bazılarının savaşta ölmesinin etkisi vardır.