En Değerli Metal Altın Nedir, Özellikleri Nelerdir?

Dünyadaki en değerli metal olan altın, parlak sarı görünümü ile yüzyıllardır vazgeçilemeyen en eski metallerden biridir. İşlenmesi en kolay elementtir.

Altın, tarih boyunca en kıymetli metal olarak bilinir. Parlak sarı rengi, doğada saf olarak bulunabilmesi ve kolay işlenmesi gibi özellikleri ile yüzyıllardan beri insanları etkileyen bir metaldir. Yıllar geçse bile paslanmayan ve kararmayan özelliği insanları cezp etmiştir. Altının cazibesine kapılmayan medeniyet yok. Tarihi, M.Ö. 4000’li yıllara kadar uzanıyor. Düğünlerde hala en popüler takılar, altın takılardır. Geline hala “5’i bir yerde” takılır, kolları altın bileziklerle süslenir. Bazı düğünlerde çeyrek, yarım ve tam altınlar havada uçuşur. Kültür, sanat, spor ve bilim dünyasında dağıtılan birçok ödülün objeleri altın içerir. Kimyasal açıdan çok önemli tepkileri ve reaksiyonları yoktur; ancak maddi açıdan inanılmaz etkileri vardır. Her yaştan ve meslek grubundan insanların “istisnasız” tanıdığı altın aslında nedir? Neden bu kadar değerli? Dünyada kaç ton altın var? Bu ve benzeri birçok sorunun cevabını makalemizde bulabilirsiniz.

Tarihçesi

Altının geçmişinin hangi uygarlığa kadar uzandığını tespit etmek zor; ancak milattan önce 4000’li yıllara kadar uzanan tarihi olduğu tahmin ediliyor. 3200’lü yıllarda eski Mısır’da para olarak kullanıldığına dair bazı kanıtlar var. Peru’daki bazı antik kalıntılarda M.Ö. 2000’li yıllara ait altın ziynet eşyalarına rastlanmış. Aztekler, İnkalar, İskitler, Yunanlar, Sarmatlar, Mısırlılar, İranlılar, Asurlar, Sümerler ve Lidyalar başta olmak üzere hemen hemen bütün medeniyetlerde para, takı, mücevher ve süs eşyası olarak altının izine rastlamak mümkün. Simyacıların “filozof taşı” olarak adlandırdıkları efsanevi madde de, kurşunla birlikte “muhtemelen” altından oluşuyordu. İlk saf altın paranın, M.Ö. 560 yılında Lidya’nın Küçük Asya krallığında üretildiği kaydediliyor. Yakın tarihte altınla ilgili en önemli ilk kimyasal işlem, Japonya’da yapılmıştır. Altının radyoaktif izotoplarının ilk sentezi, 1924 yılında Japon fizikçi Hantaro Nagaoka tarafından “nötron bombardımanı” yoluyla gerçekleştirilmiştir.

“Altın” kelimesi, Latince “parlayan, ışıldayan” anlamlarındaki “aurum” kelimesinden türetilen bir sözcüktür. Simgesini de bu sözcükten alır. İngilizcesi “gold”dur. Diğer bazı dillerde de, “şafak, parlaklık, şafak parıltısı” gibi anlamlara gelen benzer kelimelerden türetilen sözcüklerle ifade edilir. Türkçedeki “altın” ifadesinin en eski kaynağının ise, Orhun Yazıtları’ndaki “altun kümüş kergeksiz kelürdi” şeklinde yer alan “eksiksiz altın ve gümüş getirdi” anlamındaki cümleden geldiği belirtiliyor.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Altının kimyasal sembolü “Au”dur. Atom numarası 79, atom ağırlığı 197, yoğunluğu 19,3 gr/cm3’tür. Erime noktası 1064 derece, kaynama noktası 2856 derecedir. Enerji seviyesi başına elektronları “2, 8, 18, 32, 18, 1” şeklindedir. Atom yarıçapı 135 pm, kovalent yarıçapı 144 pm’dir. Kristal yapısı yüzey merkezli kübiktir.

Periyodik tabloda 11. Grup, 6. Periyot, D-Blok elementlerinden biridir. Geçiş metalleri element serisinde yer alır. Saf halde yumuşak, parlak, sarı renkli bir elementtir. Kolay işlenebilen ağır bir metaldir. Kolayca dövülebilir, haddelenebilir, kabartılabilir, oyulabilir, dökülebilir, kakılabilir. Metaller arasında en yumuşak ve kolay işlenebilen metal olarak bilinir. Gümüş ve bakırdan sonra elektrik iletkenliği en yüksek metaldir. Kolayca kimyasal tepkimeye girmez. Asitlere karşı dayanıklıdır, çok kararlıdır, havadan ve sudan etkilenmez, paslanmaz, kararmaz ve matlaşmaz. Sadece “kral suyu”nda çözülebilir. Bileşiklerinde +1 ve +3 değerliklidir. +3 değerlikli bileşikleri genellikle kararlıdır. Organik tuzları kararsızdır. Bütün bileşiklerden kolaylıkla metal formuna indirgenebilir.

Altın, doğada saf olarak bulunabilir. Doğada Au-197 (% 100) izotopundan oluşur. Ayrıca, atom kütle numaraları 169 ila 205 arasında değişen 36 yapay radyoaktif izotopu karakterize edilmiştir.

Hangi Alanlarda Kullanımı Vardır?

Altın, başta takı ve yatırım sektörleri olmak üzere birçok üründe kullanılabilir. Kuyumculuk ve takı sektörünün vazgeçilmez metalidir. Kuyumculukta genellikle platin, bakır, gümüş ve paladyum gibi metallerle alaşımları kullanılır. Yüksek elektrik iletkenliği sebebiyle elektronik cihazlarda faydalanılır. Altın, kızılötesi ışınların yüzde 98’ini yansıtma özelliğine sahiptir. Bu sebeple uzay sistemlerinde bu özelliğinden faydalanılır. İnce levha haline getirilerek büyük binaların pencerelerinde ısı yalıtımı amacıyla kullanılabilmektedir. Bilgisayar işlemcilerinin bacakları altın alaşımıdır. Altın paralar, genellikle altın-bakır alaşımıdır.

Altın, bileşikleri ve alaşımlarının kullanıldığı onlarca ürün ve alandan bazıları şunlardır; elektrik terminalleri, baskı devreleri, transistörler, yarı iletken sistemler, uzay kıyafetleri, uzay araçları, lal camlar, potansiyometre, süs eşyaları, kaplama, kokpit camları, fotoğrafçılık, CD ve DVD’ler, diş uygulamaları, haberleşme cihazları…

Beyaz Altın Nedir?

Beyaz altın, bir alaşımdır. Bu alaşımda yüzde 80 altın, yüzde 16 nikel, yüzde 3 çinko ve yüzde 1 bakır kullanılır. Bakır, platin, paladyum ve iridyum gibi metaller de alaşıma katılabilir. Beyaz altın üretimi bitince kirli beyaz bir renk alır. Elde edilen alaşım, rodyum ile kaplanarak parlak ve tam beyaz yüzey elde edilir. Bu işleme kuyumculukta “rodyum yansıması” adı verilir. Nikel katılan alaşımda genellikle rodyum kaplama ihtiyacı duyulmaz. Ancak nikelli beyaz altınlar, bazı insanlarda alerjik durumlara yol açabilir.

Altın Ayarı Nedir?

Altın ayarı, saflık derecesini ifade eder. Dünyada “karat” olarak bilinen ölçü birimi, Türkiye’de “ayar” olarak adlandırılır. Altının bütününün her bir parçası “ayar” olarak ifade edilir. En saf altın (% 99,95) 24 ayardır; yani ayarı, bütünün 24’te biridir. 22 ayar altın, yüzde 91,6 oranında altın, yüzde 8,4 oranında diğer metalleri içerir. 18 ayar altın, yüzde 75,14 oranında, 14 ayar altın ise yüzde 58,5 oranında altın içerir. 10 ayar altında, yüzde 41,7 oranında altın vardır. Düşük ayarlı altınlar oldukça yumuşaktır. Şeklini koruyamadığı için genellikle kuyumculukta kullanılmaz. Bu sebeple çeşitli elementlerle sertleştirilir. Beyaz altının ayarı 19,2 olarak kabul edilir.

Hangi Ülkelerde Rezervleri Bulunur?

Altın, dünyanın pek çok ülkesinde düşük oranlarda bulunur. Yerkabuğu kütlesinin milyonda birini içerdiği tahmin edilmektedir. Deniz suyu 1 milyon tonda 4 gram altın içerir. Altın içeren başlıca mineraller kalaverit, silvanit ve krennerittir. Ayrıca, kurşun ve bakır minerallerinde, volkanik kuvarslarda, kumlu akarsu yataklarında altına rastlanmaktadır. Minerallerde saf veya bileşikler halinde bulunabilir.

En büyük altın rezervi bulunan ülkeler; Güney Afrika, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Yeni Gine, Kanada, Endonezya, Özbekistan, Peru, Gana, Burkina Faso, Mali ve Avustralya’dır. Dünya rezervinin üçte ikisi Güney Afrika’da bulunur.

Dünya genelinde yıllık altın üretimi 1500 ton civarındadır. Bazı ülkelerin sahip olduğu altın miktarları şöyledir; ABD (8000 ton), Almanya (3400 ton), İtalya (2450 ton), Fransa (2430 ton), Çin (1050 ton), İsviçre (1040 ton), Rusya (920 ton), Japonya (755 ton), Hollanda (610 ton), Hindistan (550 ton), Türkiye (500 ton). (Ülkelerin altın rezervleri aylık ve yıllık olarak değişebilmektedir.)

Türkiye’deki önemli altın madenleri şu bölgelerde bulunur; Uşak-Eşme, Gümüşhane-Mastra, İzmir-Bergama, Erzincan-İliç, Balıkesir-Kaz Dağları-Havran, Niğde-Ulukışla, Artvin-Cerattepe, Erzincan-Çöpler.

Bunları Biliyor Musunuz?

• Altın rezervlerinden tarih boyunca toplam 160 ila 165 bin ton altın çıkarıldığı tahmin edilmektedir. Bu miktar, iki olimpik havuzu dolduracak kadardır.
  
• Tarih boyunca üretilen altının değerinin 5 - 5,5 trilyon dolar olduğu tahmin ediliyor.
  
• Tarih boyunca cevherlerden çıkarılan veya üretilen altının yarıdan fazlası hükümetlerde ve merkez bankalarında bulunur. Mevcut ve kullanılan altınların çoğu “antik” olarak kabul edilir.
  
• Dünya altın üretiminin yüzde 50’si takılarda, yüzde 40’ı yatırım için, yüzde 10’u da sanayide kullanılır.
  
• Dünyanın en büyük altını Venezüella’da bulunuyor. 7,7 onsluk altın, yaklaşık 1,5 milyon dolar değerinde…
  
• Periyodik tablodaki elementler arasında para birimi olarak seçilen tek metal altındır. Bunun en büyük nedeni paslanmaması, kolay işlenmesi, saf olarak bulunabilmesi ve toksik olmamasıdır.
  
• Altın, emtia piyasasında önemli bir yatırım ve milletlerarası ödeme aracıdır. En risksiz yatırım araçlarından biri olarak kabul edilir. Arzın sabit veya az olması sebebiyle altın fiyatlarında talebe göre inişler ve çıkışlar yaşanır.
  
• Dünyadaki en değerli ticari metal altındır. Diğer değerli metaller şunlardır; rodyum, platin, iridyum, paladyum, osmiyum, renyum, rutenyum, gümüş. (Emtia piyasalarına göre sıralama değişebilmektedir.)
  
• Doğadaki en saf altın binde 999,9 oranında saflıktadır. Yüzde 100 saflıkta altın doğada bulunmaz.
  
• Altına; gümüş katılınca yeşilimsi, çinko katılınca sarı, nikel ve platin katılınca beyaz, bakır katılınca sarı ila kırmızı arasında renkler kazandırılabilir. Takılardaki rengine göre halk arasında “beyaz altın”, “yeşil altın”, “sarı altın” veya “kırmızı altın” gibi ifadelerle bilinir.
  
• Altın oldukça yumuşak fiziksel yapısı sebebiyle her türlü işleme imkân verir. Örneğin; 10 gram altın dövülerek 11 metrekarelik ince bir levha çekilebilir veya 570 metre uzunluğunda ince bir tel çekilebilir.
  
• “Kral suyu” olarak bilinen nitrik asit ile hidroklorik asit karışımı güçlü asit, altını çözebildiği için “altın suyu” olarak da bilinir.
  
• Dünyada takılarda en fazla altın kullanan ülkeler Hindistan ve Çin’dir. Hindistan’daki düğünlerde yılda bin tonun üzerinde altın takılar kullanılmaktadır.
  
• Hindistan’da çeşitli kutlamalarda bazı yiyeceklerin üzerine altın tozu serpilir, bazı içeceklere de altın parçaları katılır.
  
• Yapılan araştırmalara göre, ağız yoluyla vücuda alınan altın sindirilemez ve vücuttan atılır. Yani altın vücuda alınsa bile sağlığa zararlı değildir.
  
• Altın toksik değildir; ancak altının üretimi ve işlenmesinde oldukça zehirli olan siyanür kullanılır. Altın üretiminin yüzde 80’den fazlası siyanürle yapılır. Son yıllarda farklı üretim alternatifleri araştırılmakta veya uygulanmaktadır.
  
• 2012 yılında yapılan bir araştırma, radyoaktif Au-198 izotopunun, prostat kanserine karşı kullanılabileceğini ortaya koydu. Au-198’in, kanserli hücreleri yok edebildiği, diğer hücrelere zarar vermediği yönünde olumlu sonuçlar ortaya çıktı.
  
• 2013 yılında yapılan bir araştırmaya göre, yerkabuğunda yaşanan depremler sırasında oluşan kırıklardan buharlaşan suyun altın oluşumunu sağladığı belirtiliyor.
  
• 2015 yılı itibariyle yerkabuğundaki altın miktarının 186 bin 700 ton olduğu tahmin ediliyor.