Endüstriyel Tasarım Nedir, İş Alanları Nelerdir?

Bu yazımızda “endüstriyel tasarım nedir?”, “endüstri ürünleri tasarımı ve endüstriyel tasarım arasındaki ilişki nedir?”, “bir endüstri ürünleri tasarımcısının iş alanları nelerdir?” gibi soruları ele alacak ve cevaplamaya çalışacağız.

Endüstriyel tasarım ve endüstri ürünleri tasarımı aynı faaliyetleri belirtmek için kullanılan iki ifadedir. Tarihsel olarak endüstriyel tasarımın geçmişine bakıldığında dünyada endüstri devrimine kadar uzanan bir tarih karşımıza çıkar. Endüstriyel tasarımda en önemli kıstas ürünlerin seri üretim halinde ürütebilecek şekilde tasarlanmasıdır. Tasarım kelimesi en  genel anlamı ile objelerin, sistemlerin ya da soyut hizmetlerin özelliklerinin arttırılarak kullanıma daha uygun hale getirilmesi olarak açıklanabilir. Endüstriyel tasarım bir ürünü tasarlarken hem kullanıcının hem de üreticinin faydalarını göz önüne almak zorundadır. Tasarım yapılırken bahsi geçen ürün fonksiyon, değer ve formu optimize edilerek çeşitli konseptler ile sunulmalıdır. Bu konseptler arasından en uygun olanı ise üretici tarafından seçilerek üretime uygun hale getirilir.

Endüstri tasarımcısı olabilmek için geçmişte çizim yeteneği aranmasına rağmen günümüzde bu şart aranmamaktadır. Günümüzde bilgisayar destekli tasarım yazılımları endüstri ürünleri tasarımcıları için çizim yeteneğinden farklı olarak belli başlı becerilerin ön plana çıkmasına neden olmuştur. Zihinde tasarlanan ürünlerin çizime aktarılması için gerekli beceriler artık çizim yeteneğinden çok daha önemlidir. Eğitim süresi boyunca bu becerilerin geliştirilmesi için eğitim alan öğrenciler, doğuştan gelen bir çizim yeteneğine değil sonradan öğrenilecek olan bu becerilerin geliştirilmesine önem vermektedirler.  Bu nedenle tasarımların görsel olarak karşıdakine aktarılabilmesi becerisi endüstri ürünleri tasarımcıları için en önemli özelliktir.

Tasarım, bir üründe meydana getirilecek çizgi, şekil, renk, biçim, malzeme ve bütün estetik özelliklerin toplamıdır. Rekabet ortamının çok gelişmiş olduğu günümüz piyasa ortamında ürünler için bu tür tasarım ve yenilikler çok büyük önem taşımaktadır. Bunun en önemli kanıtı, teknik bakımından aynı olsalar da iki ürün arasından tasarım açısından daha iyi tasarlanmış ve estetik kaygı taşıyan ürünlerin tercih edilmesidir. Bu örnekten de anlaşılacağı gibi bir ürünün pazarlanması aşamasında o ürünün tasarlanma biçimi çok büyük rol oynamaktadır. Burada sadece ürünün kendinden değil aynı zamanda ambalaj ve kutulama şekillerinin tasarımından da bahsedildiği unutulmamalıdır. Aynı zamanda yapılan bütün bu ürün, ambalaj, paketleme, makine ve araç tasarımların hepsinin tescillenerek garanti altına alınması gerekmektedir. 

Yeni Bir Tasarım Tescillenmesi

Bir tasarımın yeni sayılabilmesi için bahsi geçen tasarımın dünyanın hiçbir yerinde kamuya sunulmamış olması gerekir. Aynı zamanda tasarımlar arasında sadece çok küçük farklar varsa yine aynı şekilde iki tasarım aynı tasarım olarak kabul edileceğinden küçük farklarla geliştirilmiş tasarımlar yeni tasarım olarak tescillenemez. Bu nedenle bir tasarımın tescillenebilmesi için bir ayırt edici özelliğinin bulunması gerekir. Bir tasarımda ayırt edici nitelikten bahsedebilmek için ise bahsi geçen tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerindeki etkisinin diğer bir tasarım ürününü kullandıktan sonra bıraktığı izlenimden farklı olmalıdır. Bu farklılık belirgin bir şekilde ifade edilebiliyor olmalıdır. Endüstriyel tasarımın en önemli özellikleri şu şekilde sıralanabilir: Yenilik, ayırt edicilik, ürün ya da ürün parçası için özellikler, insan duyuları ile algılanabilen görünüm.

Bir tasarımın tescilinin yapılabilmesi için, 554 sayılı KHK’nın Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmeliğe ekli örneğe göre hazırlanan tasarım başvurusu dilekçesi ile Türk Patent Enstitüsü’ne başvuru yapılmalıdır. Başvuruda gerekli olan belgeler ise şu şekilde sıralanabilir:

• Başvuru dilekçesi,
  
• Başvuru ücreti,
  
• Tasarımı açıklayan tarifname ve tasarımı konu alacak veya tasarımın uygulanacağı ürünlerin tanıtımı (4 adet),
  
• Görsel anlatım (11 adet),
  
• Tasarımcının kimliği,
  
• Tasarımın sahibinin tüzel bir kişi olması halinde, noterden onaylı imza sirküleri.

Bu belgelerin tamamının başvuru esnasında teslim edilmesi durumunda başvuru tarihi, kesinleşmiş olur.

Endüstriyel Tasarımın Önemi

Endüstriyel tasarımlar, endüstri tasarımcıları tarafından yapılır. Ülkemizde endüstriyel tasarım bölümü oldukça gelişmiş olan Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin tanımına göre endüstri ürünleri tasarımcıları ihtiyaçların belirlenmesine, belirlenen ihtiyaçların yeni ürünlere dönüşmesine ya da yapılacak değişikliklerle mevcut ürünlere yansımasına, ürünlerin kullanım ömrünü tamamladıktan sonra değerlendirilmesine kadar birçok aşamaya katkıda bulunur. Tasarım sürecinde hem üretici kuruluşun üretim olanakları, maliyet, pazar payı, hedef kitle gibi kaygılarını hem de kullanıcının kültürel değerlerini, estetik beğenisini, kullanım kolaylığı ve güvenlik gibi ihtiyaçlarını gözetir.

Ülkemizde endüstri ürünleri tasarımcılığının geçmişine baktığımızda ise yaklaşık 40 senelik bir tarihinin olduğunu görürüz. İlk endüstri ürünleri tasarımı bölümü 1971 senesinde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi bünyesinde kurulmuştur. Daha sonra tasarım kültürünün gelişebilmesini sağlamak amacı ile Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu adı altında bu tasarımcıların bir araya gelerek kendilerini geliştirebilme imkanı elde etmeleri sağlanmıştır.

Endüstriyel Tasarımın İş Alanları

Endüstriyel tasarımın yukarıda tanımını yaptığımız bütün bu faaliyetlerinin her biri aslen bir ticari faaliyettir. Rakiplere karşı üstünlüğünü korumak ya da elde etmek isteyen işletme sahipleri endüstriyel tasarım yöntemleri ile fark yaratmaya çalışırlar. Tercih edilen ürün olmak için endüstri ürünleri tasarımının sunduğu bütün faydalardan yararlanmak isteyen işletmeler bu alanda AR-GE çalışmaları altında büyük yatırımlar yapmaktadırlar. Üstelik sadece belirli sektörlerde değil ürün ve hizmet üreten hemen hemen her sektörde endüstri ürünleri tasarımının önemi çok büyüktür.

Endüstri ürünleri tasarımcıları için iş olanaklarında ikili bir ayrıma gidilmesi mümkündür. İlk olarak üretim yapan şirketler kendi bünyelerinde AR-GE ve ürün geliştirme departmanlarında endüstriyel tasarım ekipleri kurmaktadır. Bu nedenle endüstri ürünleri tasarımcıları üniversitelerden mezun olduktan sonra bu şekilde şirketlere yönelerek bu departmanlarda çalışabilirler. 

İkinci olarak ise endüstri ürünleri tasarımcılarının büyük bir çoğunluğunun belirli bir şirket bünyesinde değil serbest bir tasarımcı olarak çalıştıkları bilinmektedir. Bu durumda tasarım danışmanlık ofisleri açan endüstri ürünleri tasarımcıları olduğu gibi hali hazırda açılmış bu ofislerde iş bularak yine bu şekilde serbest tasarımcı olarak çalışabilirler. Endüstriyel tasarım yaratıcı sektörlerden bir tanesidir. Bu nedenle endüstri ürünleri tasarımcıları mezun olduktan sonra iş olanaklarını kendileri de piyasada ihtiyaç duyulan boşluğa göre yaratabilirler.

Günümüzde sadece birkaç sektörde değil hemen hemen her sektörde ürünlerin geliştirilmesi ve tasarımların çeşitlendirilmesi yoluna gidilmektedir. Bu nedenle endüstri tasarımcılarının sadece belirli sektörlerde değil akla gelecek hemen hemen her türlü sektörde çalışabileceği bilinmelidir. endüstri ürünleri tasarımcıları bir ürünü tek başına tasarlamak zorunda değildir. Farklı sektörlerde çalışan farklı tasarımcıların birlikte bir tasarım yaratması çok kez söz konusu olmaktadır. Böylece daha yaratıcı ve işlevsel ürünlerin tasarlanmasına kapı açılmış olur.