Tenkis Davalarının özelliklerine geçmeden önce Tenkis Davası’nın ne demek olduğuna bakmak doğru olacaktır. Tenkis kelime olarak azaltma, eksiltme anlamına gelir. Tenkis davası ise Miras Hukuku çerçevesinde işlenmektedir ve bir mirasta saklı pay sahibi mirasçılar, murisin (vefat eden) tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini talep edebilecekleri davalardır.
Türk Medeni Kanunu’nda 560. maddede açıklanan Tenkis Davası Hakkı bütün mirasçılara tanınmaktadır. Yine 560. maddeye göre miras bırakmış ya da bırakacak olan kişi sağlığında sahip olduğu bütün mal varlığı üzerinden tasarruf hakkına sahiptir. Ancak bu tasarruf hakkına rağmen mirasçıların saklı pay oranları da yasalarla korunmaktadır. Eğer bir şekilde miras bırakacak ya da bırakmış olan kişinin saklı pay oranını aşacak bir şekilde tasarrufta bulunduğu düşünülüyorsa bu durumda mirasçılarının tenkis davası açma hakkı saklıdır.
Bölünmez mal vasiyetlerinde, değerinde bir azalma ya da eksilme meydana gelmeden bölünmesine de olanak bulunmayan belirli bir malın vasiyetinin tenkis davasına konu olması durumunda, vasiyet alacaklısının, talep ettiği takdirde tenkisi gereken kısmın maddi değerini ödeyerek malın kendisine verilmesini talep edebileceği gibi aynı şekilde kendi hakkından tasarruf edebilir. Bu durumda tasarruf ettiği kısmın maddi değerinin para olarak kendisine ödenmesini isteme hakkına sahiptir.
Bir örnek ile açıklamak gerekirse ölüme bağlı tasarruflarda örneğin ölünceye kadar bakma sözleşmelerinde, mirasçıların saklı paylarının aşılması söz konusu ise bu payların tenkis davası ile ortaya çıkarılması ve korunması mümkündür. Türk Medeni Kanununun 561. maddesinde murisin tasarruf edebileceği sınırı aşarak belirtilen orandan fazla miktarda tasarruf yapması durumunda tenkis davası açılması mümkündür.
Tasarrufa konu olan malın vasiyet alacaklısında kalması durumunda malın tenkis nedeni ile vasiyet borçlusuna verilmesi gereken, aksi halde tasarruf oranı içinde kalan kısmının karar günündeki değerinin para olarak istenmesi kararı da verilebilir.
Tenkis Davasının Aşamaları ve Özellikleri
Tenkis Davası, miras bırakmış ya da bırakacak olan kişinin arzu ettiği tasarruf miktarı anlaşılmadıkça, mirasçı atama ismi verilen bir yöntem ile ya da farklı bir şekilde vefata bağlı tasarruflar yolu ile elde edilmiş olan kazandırmaların hepsinde orantılar baz alınarak yapılmaktadır. Tenkis davalarının oranları ve işleyişi yine Türk Medeni Kanunu’nun 563. maddesinde açıklanmaktadır.
Tenkis Davası Nerede Açılmalıdır?
Tenkis davası açılmak istendiği durumlarda önemli olan bu davanın miras bırakan kişinin son ikamet adresinin bulunduğu yerdeki Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılmasıdır.
Tenkis Davalarında Zaman Aşımı
Tenkis Davalarında zaman aşımı tenkis davası açmak isteyen kişiler bakımından bu süreç içerisinde davanın açılabilmesi için saklı paylarının zarara uğradığını öğrenen mirasçılar olayın öğrenildiği andan itibaren bir yıl içerisinde tenkis davası açma hakkına sahiptirler. Bir diğer zaman aşımı ise vasiyetnameye bağlı olarak uygulanmaktadır. Bu durumda vasiyetnamenin okunmasının üzerinden on yıl geçmesinden sonra tenkis davası açma hakkı kaybedilmiş olur. Buradan da anlaşılacağı gibi tenkis davalarında iki adet (bir sene ve on sene olmak üzere) zaman aşımı bulunmaktadır.
Tenkis Davası Dilekçe Örneği
Tenkis Davalarında da diğer davalara benzer şekillerde dilekçe zorunluluğu vardır. Dava açmak isteyen kişi ya da kişiler açıklayıcı bir dilekçe yazarak mahkemeye teslim etmek zorundadırlar. Aşağıda sizlere Tenkis Davaları için kullanılabilecek bir dilekçe örneği paylaşmaktayız.
… HUKUK MAHKEMESİ HAKİMLİĞİNE
DAVACI :
VEKİLİ :
DAVALI :
KONU : Tenkis isteminden ibarettir.
AÇIKLAMALAR :
1- Muris; davalıya mirasından mal kaçırmak amacıyla … ada … pafta … parselde kayıtlı taşınmazı devretmiş ve tapuda ferağ işlemini davalı üzerine geçirmiştir. Müvekkil tarafından bu durum yeni öğrenilmiştir.
2- Taşınmaz … TL kıymetinde olmasına rağmen …TL ye tapuda satış gösterilmiştir. Bu işlem muvazaalıdır.
3- Müvekkilin muristen almaya hak kazandığı mahfuz hissesine tecavüz edilmiştir.
4- Söz konusu mağduriyetin giderilmesi için sayın Mahkemeye başvuru zorunlu hale gelmiştir.
HUKUKİ NEDENLER : Türk Medeni Kanunu, HUMK ve şair ilgili mevzuat.
HUKUKİ DELİLLER : Nüfus kayıtları, veraset ilamı, tanık beyanları, tapu kayıtları vs. yasal deliller.
SONUÇ VE İSTEM : Müvekkile ait saklı payın tenkisi ile davalıdan tahsiline, yargılama giderleri ile ücreti vekaletin davalı tarafa yükletilmesine karar verilmesini müvekkil adına saygıyla arz ve talep ederim. …/…/…
Davacı Vekili
Av.
Tenkis Davalarında Malın Değeri
Tenkis davalarında önemli olan iki adet değer vardır. Birincisi malın ölüm tarihi itibarı ile değeri ve ikincisi de tercih hakkının kullanıldığı tarihteki değeridir. Tercih hakkı kullanıldıktan sonra alınacak olan değer raporunun, bu yüzden özenle alınmasını sağlamak ve rapor alındıktan sonra da özen ile karar tesisi isteminde bulunmak bu davalarda önemlidir. (Av. Sehper Ferda Demirel http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=5966)
Tenkis Davasında Uygulanacak Kurallar
Tenkis davasının kurallarını kısaca sıralamak gerekirse karşımıza şöyle bir liste çıkmaktadır:
1. Davacının saklı payı ile davalının tasarruf edilebilir kısmının parasal değerlerinin bulunması şartı. Bu şartın gerçekleştirilebilmesi için miras bırakan kişinin ölüm tarihi itibarı ile bahsi geçen terekenin aktif ve pasif parasal değerlerinin hesaplanması gerekmektedir.
2. Bahsi geçen terekenin aktifi temlik edilen ve temlik harici taşınır ya da taşınmaz mallar alacaklar ve ölüme bağlı sigortalar olarak belirtilebilir. Murisin bir borcunun olması durumunda cenaze giderleri terekenin mühürlenmesi ve yazım giderleri, miras bırakan kişi ile birlikte yaşayan kişilerin ve onun tarafından bakılan kişilerin üç aylık geçim giderleri terekenin pasif tarafını oluşturmaktadır. Terekenin aktifi ise ölüm günü itibarı ile değerinden pasif değerler düşüldükten sonra kalan net tereke miktarının bulunması ile oluşur.
3. Davacının saklı payı miktarı net tereke tutarı üzerinden veraset belgesindeki paya göre hesaplanmalıdır. Bu tutar üzerinden temlik dışı terekeden aldığı miktar mevcut ise yine aynı şekilde veraset belgesindeki paya göre bir hesaplama yapılmalıdır. bulunan miktar çıkarılarak saklı payın parasal tutarı elde edilir. Net terekenin geri kalan kısmı ise tasarruf edilebilir kısım yani tasarruf nisabı kısmıdır. Kısaca bir formül yardımı ile açıklamak gerekirse: Sabit Tenkis Oranı: Saklı Payın Parasal Değeri (Pay) / tenkise konu malın ölüm günü itibarı ile parasal değeri (Payda) şeklinde açıklanabilir.
4. Davacının saklı payına müdahale olduğu takdirde tenkise konu olan malın değerinde azalma gelmeden bölünmesinin imar yönünden mümkün olup olmadığı araştırılmalıdır. Tenkise konu mal bölünebiliyorsa, bu kısımların bağımsız bölümler halinde taraflar adına tesciline karar verilmektedir.
Tenkis konusu olan malın bölünmesinin mümkün olmadığı durumlarda, davalıya Türk Medeni Kanunun 564. Maddesine göre tercih hakkı kullandırılır. Bu durumda davalının hakları şu şekilde sıralanabilir:
a- Davalı isterse parayı seçebilir. Bu durumda tasarruf edilebilir (tasarruf nisabının) değerini davacıdan alarak, mali davacıya bırakabilir.
b- Davalı dilerse mali seçebilir. Bu takdirde mal davalıda bırakılacak, davalı davacıya saklı paya el atılan –tenkisi gereken – miktarı ödeyecektir.
5. Bu takdirde , yeniden keşif yapılarak tenkis konusu malın karar günündeki (md. 564/2 yada karara en yakın gündeki, Yargıtay kararlarına göre tercih hakkının kullanıldığı gündeki) değeri tespit edilir ve ortaya çıkan miktar sabit tenkis oranı ile çarpılarak saklı paya el atılan, tenkis edilecek bedel veya tasarruf edilebilir miktarlar bulunur. (Av. Yücel Kocabaş)