Pu-erh, genel sağlığı güçlendirmek için ideal bir çay olarak gösterilir. Doğal bir fermantasyon işleminden geçirildiği için “eşsiz bir çay” olarak bilinir. Dünyanın en değerli çaylarından biridir. Yıllandıkça lezzeti ve sağlığa faydaları artan bir çay türüdür. Doğal fermantasyon işlemi çayın lezzetine ve aromasına katkıda bulunur. Adı gibi kendi de ilginç olan pu-erh çayını yakından tanıyalım!
Pu-erh Çayı Nedir?
“Pu-erh” veya “Pu’er” çayı, Çin'in Yunnan eyaletine özgü geleneksel, fermente, siyah bir çaydır. Yunnan eyaleti Pu'er kasabası yakınlarda üretilen çay, adını bu kasabadan almıştır. Pu-erh, “siyah çay”, “koyu çay” veya “kırmızı çay” anlamlarındadır.
Pu-erh çayı, geleneksel olarak "kaba" adı verilen ham üründen elde edilir. "Ham" olarak da satılabilir. Bu formların her ikisi de kademeli olarak karmaşık fermantasyon ve olgunlaşma sürecinden geçirilir. Çayın fermantasyon işlemi; kurutma, haddeleme, yapraklarının mikrobiyal fermantasyonu ve oksitlenmesini içerir. Bu fermantasyon süreci ile çay üretmek, bir Çin uzmanlık alanıdır.
Pu-erh çayı, “Camellia sinensis” bitkisi yapraklarından ve gövdesinden elde edilir. Bu bitki aynı zamanda yeşil, oolong ve siyah çayları elde etmek için kullanılır. Aynı bitki kullanılmasına rağmen farklı işlemler kullanılarak farklı çaylar elde edilir. Yeşil çay fermente edilmezken, oolong çayı kısmen fermente edilir. Siyah çayda ise tamamen fermente işlemi uygulanır. Pu-erh çayı ise, “post-fermente” adı verilen işlemden geçirilir. Bu çay kategorisinin en iyi türü pu-erh çayıdır.
Pu-erh çayının işlenmesi; fermantasyon ve yüksek nem altında “yıllanmasını” içerir. Böylece daha uzun süre depolanabilir. Diğer çaylardan farklı olarak yıllandıkça lezzeti ve kalitesi artar. Ne kadar uzun süre bekletilirse faydaları ve lezzeti de o kadar artar. Bununla birlikte bazı durumlarda küf kokusu veya bakteriler ortaya çıktığında bozulabilir.
Pu-erh Çayının Faydaları Nelerdir?
Yıllanmış pu-erh çayı, sağlık için en faydalı çay olarak bilinir. Çinlilerin onlarca hastalığa karşı yıllardır kullandığı bir çay türü olarak, antioksidan özelliğinden kilo vermeye yardımcı olmasına kadar çok sayıda faydasından söz edilir. Çinliler, pu erh çayının 100 farklı hastalığa şifa olduğuna inanır. Tayvan'da da popülerlik kazanan çay, bu bölgede doğal bir ilaç olarak kullanılır.
Pu-erh çayının potansiyel faydaları şunlardır;
- Vücutta serbest radikallerin neden olduğu hasarı önleyen antioksidanlar içerir. Serbest radikaller çeşitli hastalıklara yol açabilir.
- Antibakteriyel özellikleri bulunan pu-erh çayı, zararlı bakterilere karşı vücudun korunmasına yardımcı olur. Akne gibi hafif bakteri kaynaklı sorunları tedavi etmek için topikal olarak da kullanılabilir.
- Vücuttaki kızarıklıklar, şişmeler ve diğer tahrişleri önleyen anti-inflamatuar özelliktedir. Artrit gibi iltihaplı rahatsızlıkların neden olduğu ağrıları da hafifletebilir.
- Ciltteki iltihaplı bölgelere topikal olarak uygulanabilir. Vücuttaki iltihapların atılmasına destek olur.
- Cildin güneş ışığından kaynaklanan yaşlanma belirtilerini azaltarak, zararlı ultraviyole ışınlara karşı koruma sağlar.
- Nemlendirici ve güneş kremi içeren cilt bakım prosedüründe doğal bir eksfoliant (pullanmayı önleyici cilt bakım işlemi) olarak işlev görebilir.
- Vücutta detoksifikasyon (toksinlerden arınma) işlevi görür. Toksinlerin parçalanarak atılmasına yardımcı olur. Atılan bu zararlı toksinler, aynı zamanda kilo almaya katkıda bulunan toksinlerdir.
- Sindirimi artırarak, mide rahatsızlıklarını hafifletmeye yardımcı olur. Mide ve bağırsaklardaki bakterileri dengeleyerek, ağır yiyeceklerin sindirilmesini destekler.
- Sinir sistemini düzenleyerek, korur ve dolaylı olarak stresi azaltmaya yardımcı olur. Çayda bulunan “gama-aminobutirik asit” (GABA), anksiyete seviyelerini düşürmektedir.
- Pu-erh çayı kafein içerse de uyku kalitesini artırır. Anksiyete üzerindeki etkileri göz önüne alındığında zihni sakinleştirerek, rahat bir uykuyu destekler. Uykuyu düzenleyen “melatonin” üretimini teşvik eder.
- Pu-erh çayı kolesterol seviyesini düşürmekle kalmaz, koruyucu faydaları da vardır. Genel kardiyovasküler sağlık için tavsiye edilir.
- Düzenli olarak pu-erh çayı tüketmek, metabolik sendromun önemli semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilmektedir. Özellikle ailesinde metabolik sendrom hikâyesi olanlara tavsiye edilmektedir.
- Kan şekerini düşürdüğü, obeziteyi azalttığı ve bağışıklığı artırdığı belirtilmektedir.
- Kolesterolü düşürerek, serbest radikallerin hasarını önler.
- Kan şekeri seviyelerini yönetmek ve diyabeti önlemek için özellikle tavsiye edilir.
- Glikoz seviyesinin yükselme eğiliminde olduğu yemeklerden sonra pu-erh çayı içmek, kan şekeri düzeylerini düşürür.
- Oksidatif stres ve inflamasyon üzerindeki olumlu etkileri sebebiyle genel kemik sağlığı için faydalı olabilir. Böylece osteoporoz ve kırık riskini azaltır.
- Antioksidan ve kolesterol düşürücü etkileri kardiyovasküler sağlık üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Böylece kalp hastalığı ve diğer kardiyovasküler rahatsızlık risklerini azaltabilir.
- Bazı araştırmalar, pu-erh çayının kansere karşı da faydaları olabileceğini göstermektedir. Pu-erh çayının tümör hücrelerinin büyümesini engelleyebileceği belirtiliyor. Ancak kansere karşı etkilerine ilişkin daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır!
Pu-erh Çayının Kilo Vermeye Etkisi
Pu-erh çayı, kilo vermeye de yardımcı olan bir çaydır. Şekerli içeceklere alternatif olarak tüketilebilir. Bu anlamda dolaylı olarak kilo vermeye yardımcı olur.
Bu konudaki araştırmalarda şu sonuçlar elde edilmiştir;
- Hayvanlar üzerindeki bazı çalışmalar, pu-erh çayının kan şekerini ve kan trigliseritlerini azaltabildiğini göstermiştir. Bu yönüyle hayvanlar ve insanlarda yapılan çalışmalar, çayın, kilo vermeye yardımcı olabileceğini ortaya koymuştur.
- Bir çalışmada 70 erkeğe pu-erh çayı ekstresi ve plasebo içeren bir kapsül verildi. Üç ay sonra, pu-erh çay kapsülü alanlar, plasebo grubundan yaklaşık 1 kilogram daha fazla kilo verdi.
- Bir başka çalışmada ise, sıçanlarda, pu-erh çayı ekstresinin anti-obezite etkisi gösterdiği; kilo alımını baskılamaya yardımcı olduğu ortaya çıktı.
Not: Pu-erh çayı ve kilo vermeye ilişkin güncel araştırmalar, pu-erh çayı ekstresi tüketimi ile sınırlıdır. Bu nedenle çay formunda tüketildiğinde de aynı etkilerin görülebileceği tahmin edilirken, bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Pu-erh Çayının Yan Etkileri ve Riskleri
Pu-erh çayının tüketilmesi genellikle güvenli kabul edilir. Çoğu insan herhangi bir yan etki yaşamadan günde 5 bardağa kadar içebilir. Çayın potansiyel yan etkileri ve etkileşimlerinin çoğu, kafein içeriğinden kaynaklanır. Tansiyonu yükseltme, vücut ısısını artırma ve böbrek taşlarını oynatma gibi özellikleri bulunan pu-erh çayı; yanlış demlendiğinde sarhoşluk verebilmektedir.
Günde 5 fincandan fazla pu-erh çayı tüketmek, kafein yüzünden aşağıdaki yan etkilere neden olabilir;
- Baş ağrısı,
- Sinirlilik,
- Uyku problemleri,
- Kusma,
- İshal,
- Sinirlilik,
- Kalp atışı düzensizliği,
- Titreme,
- Mide ekşimesi,
- Baş dönmesi,
- Kulaklarda çınlama,
- Konvülsiyonlar,
- Kafa karışıklığı…
Aşağıdaki sorunları yaşayan insanların pu-erh çayı tüketmesi riskli olabilmektedir;
- Anksiyete bozukluğu,
- Kanama bozukluğu,
- Kalp rahatsızlığı,
- Diyabet,
- İshal,
- İrritabl bağırsak sendromu,
- Glakom,
- Yüksek tansiyon,
- Osteoporoz…
Ayrıca, pu-erh çayı reçeteli ve reçetesiz bazı ilaçlarla etkileşime girebilmektedir;
- Antikoagülanlar,
- Antidepresanlar,
- Antibiyotikler,
- Antifungaller,
- Hormonlar,
- Psikotik ilaçlar,
- Kardiyovasküler ilaçları,
- KOAH ilaçları,
- Diyabet ilaçları,
- Yüksek tansiyon ilaçları…
Önemli uyarı: Pu-erh çayı flor da içerir. Aşırı tüketildiğinde florozis (flor zehirlenmesi) riski vardır. Normal bir miktarda tüketildiğinde güvenli olsa da sağlık sorunları yaşayanların doktor tavsiyesi ile kullanması gerekir. Ayrıca, hamile ya da emziren kadınlar günde 2 bardaktan fazla içmemelidir. Çocuklar az miktarda tüketebilir!
Pu-erh Çayı Nasıl Hazırlanır?
Marketler veya doğal gıda mağazalarında pu-erh çayı bulabilirsiniz. Evde yapmak istiyorsanız, preslenmiş çay yaprakları veya çay poşetleri kullanabilirsiniz. Pu-erh çayı ayrıca, kapsül formunda veya dil altı tableti olarak da temin edilebilir.
Taze pu-erh çayı hazırlamak için şu tarif kullanılabilir;
- Bir fincan başına 3 ila 6 gram çay yaprağı hazırlayın.
- Yaprakları ufalamayın, kırmayın, bölmeyin.
- Çayın ne kadar demli veya güçlü olmasını istiyorsanız miktarı ona göre ayarlayabilirsiniz.
- Çay yapraklarını bir çaydanlık süzgecine yerleştirin.
- Demliğe kaynamış su dökün ve biraz çalkalayın.
- Çaydan çıkan kirleri temizlemek için bu ilk suyu dökün.
- Çaydanlığı daha fazla kaynamış su ile doldurun.
- Çayın 3 ila 4 dakika demlenmesini bekleyin.
- Daha sonra sıcak veya ılık olarak tüketebilirsiniz.
- Çay yapraklarını birkaç kez kullanabilirsiniz.
- Her demlemeden önce bir önceki çaydan su kalmamasına dikkat edin.
- Daha sonraki demlemelerde 15 dakika kadar bekleyin.
Önemli not: Pu-erh çayı, bardak başına yaklaşık 60 ila 70 miligram kafein içerir. Kafeinin bir bölümü temizleme işleminde ve ilk demlemede atılacaktır. Aynı yapraklar ikinci veya üçüncü kez demlendiğinde elde edilen çay daha az kafein içerecektir!
Pu-erh Çayı Hakkında Faydalı Bilgiler
- Çin’deki Wòduī Kunming Çay Fabrikası tarafından 1973 yılında geliştirilen fermantasyon işlemi, pu-erh çay gibi yeni tür çayların elde edilmesini sağlamıştır.
- Pu-erh çayı genellikle Çin'in güneybatı kesimindeki Yunnan bölgesinde üretilir.
- Gerçek pu-erh çayı sadece Yunnan eyaletinde özel bir teknoloji ile hazırlanır.
- Fermente edilmiş koyu çaylar, Çin'deki 6 çay sınıfını oluşturur. Bu çaylardan biri ve en iyisi pu-erh’tir.
- Pu-erh çayının özel üretim yöntemi, 20 ila 30 yıl bozulmadan ve lezzetini kaybetmeden kalabilmesini sağlar.
- Pu-erh çayının yıllarca bozulmamasının sebebi, preslenmesidir!
- “Sheng Pu-erh” (yeşil) ve “Shou Pu-erh” (siyah) olarak iki türü bulunan pu-erh çayının “Sheng” türü fazla işlem görmediği için preslenir. “Shou” türü ise, hızlandırılmış fermantasyon ürünü bir çaydır.
- “Sheng” türü, yuvarlak veya dörtgen olarak 100 ila 200 gramlık parçalar halinde preslenir.
- Bir kalıp preslenmiş pu-erh çayının fiyatı yaklaşık 1000 dolardır.
- Taze pu-erh çayın topraksı aroması varken, yıllanmış pu-erhlerin tadı bal ve cevizi andırır.