Bu yazımızda Milena’ya Mektuplar, Dönüşüm gibi dünya edebiyatının klasikleri arasında yer almayı başarmış eserlerin yazarı Franz Kafka’nın hayatı hiçte kolay bir hayat sayılmaz. Kardeşlerini erken yaşta kaybetmesi ve despot bir babanın gölgesi altında yetişmesi Franz Kafka’nın kişiliğinin oluşmasında oldukça büyük bir etkendir. Franz Kafka’nın kişiliğindeki acizlik ve çekiniklik o kadar hat safhadadır ki yazdığı eserlerine bile güvenmemiş ve onların imha edilmesini istemiştir. Franz Kafka hakkında konuşabilecek çok şey olsa da yazarın hayatı, eserleri hakkında daha ayrıntılı bilgi alabilmek için “Franz Kafka Kimdir? (Hayatı, Kitapları ve Milena)” başlıklı yazımıza bakabilirisiniz. Biz bu yazımızda Franz Kafka’nın Dönüşüm adlı uzun hikayesinin özetini yapacağız.
Dönüşüm adlı kitabın edebiyat dünyasında kendine has bir yere sahip olduğu aşikar. Öyle ki bu kitabın birçok romandan daha önemli olduğu ve büyük bir yer tuttuğu da su götürmez. Konusu bakımından bakıldığında Dönüşüm’ün bir roman konusu olabilecek kadar dolu dolu bir kitap olduğunu söylenebilir.
Dönüşüm Kitabının Konusu
Pazarlamacılık yaparak geçinen Gregor Samsa’nın bir sabah uyandığında böceğe dönüşmesini ve hayatının geri kalanında da bu haline alışmaya çalışmasını anlatır. Gregor Samsa yeni hayatına alışırken, ailesi de Gregor Samsa’nın yeni haline ve Gregor’un çalışmadığı bir hayata alışmak zorundadır.
Dönüşüm Kitabının Özeti
Gregor Samsa kötü rüyalar gördüğü bir geceden sonra sabah uyandığında kendini bir böceğe dönüşmüş olarak görür. Başlarda olanları anlamaya çalışsa da hiçbir açıklama bulamaz. Durumunun farkında olsa da işe geç kaldığını fark ettiğinde işe gidebilmek için planlar yapmaya başlar. Sırtüstü uyandığı için toparlanmakta zorlanır. Bu arada annesi gelerek Gregor’u uyandırmak için seslenir. Annesini bir iki sözcük ile geçiştirir ama yatakta kalmaya devam eder. Yatakta yatmaya devam ederken işe geç kaldığını ve bu gecikmenin sonuçlarını düşünmeye başlar. Herhangi bir hastalığı bahane etse de şirket doktorunun geleceğinden emindir. Saat yediyi geçtiğinde işe tamamen geç kalan Gregor, hala yataktan inebilmek için planlar yapmaya devam etmektedir. Gregor inmek için çabalarken evin kapısı çalar. Kulağına gelen selamlaşma seslerinden gelenin kim olduğunu anlayan Gregor, daha hızlı hareket etmeye çalışır. Gelen kişi çalıştığı işyerinin müdürüdür. Gregor, kendisini kontrol etmek için bizzat müdürün gelmesine kendi kendine sitem eder. Ancak gelenin kim olduğunu anladığı anda da kendisini yataktan atar ve sırtının üstüne düşer. Düşüşünün sesi dışarıdan duyulur. Gregor, Müdür Bey’in ve ailesinin seslenişlerine cevap vermese de kapıya doğru hareket edebilmek için elinden geleni yapmaktadır. Henüz alışamadığı yeni vücudu ile oldukça zorlanır. Odasının bir kapısından anne, babası ve Müdür Bey seslenirken diğer kapıdan ise kız kardeşi Grete seslenmektedir. Gregor içerde uğraşırken Müdür Bey dayanamaz ve Gregor’u ihmalkarlık ile suçlar. Gregor ailesinin önünde yapılan ithamlara dayanamadığı için konuşmaya başlar. Uzun uzun bahaneler üretir. Ancak dışarıdakiler Gregor’un sözlerini hayvan sesi olarak duyar. Gregor, konuşmaya çalıştığında ıslık benzeri tırmalayıcı bir ses söylediklerini bastırır. Zorlu bir uğraştan sonra kapıya varan Gregor, kapının anahtarını ağzı ile çevirir. Kapıyı açtıktan sonra da kapıya tutunarak geniş gövdesinin yarısını dışarıdakilere gösterir. Gregor’un görüntüsü karşısında Müdür Bey kaçmak için hamle yapar ve Gregor’dan uzak durmaya çalışarak çıkışa yönelir. Gregor’un babası, Müdür Bey’in unuttuğu baston ile odasından dışarı çıkan Gregor’u geri içeri sokmak için korkutmaya çalışır. Gregor derdini anlatamayacağını anlayınca odasına geri dönmeye çalışır. Ancak bu eylem oldukça yavaş gerçekleşmektedir. Diğer bir sıkıntı ise yan olarak çıktığı kapıdan geri giremiyor olmasıdır. Babasının hareketleri sonucu kapıya sıkışınca yine babasının attığı bir tekme sonucunda yaralanarak odasının içine yuvarlanır. Baba Samsa, Gregor’u odaya soktuktan sonra kapıyı dışarıdan kilitler.
Bütün günü uyuyarak geçiren Gregor, uyandığında akşam olduğunu görür. Odasının girişindeki ekmek doğranmış süt kasesini gördüğünde sabahtan bu yana aç olduğunu fark eder. Kaseden bir lokma aldığında çok sevdiği sütü artık sevmediğini anlar. Bu dönüşüm bedeni gibi damak zevklerini de değiştirmiştir. Odaya Grete geldiğinde kendini kanepenin altına saklar. Grete, Gregor’un süte yemediğini fark edince başka yemekler getirir. Önceki günden kalmış yemekler ve bozulmaya başlamış yiyeceklerin yanında taze yiyeceklerde vardır. Gregor, kız kardeşi Grete odadan çıktıktan sonra yemeklerin başına gelir ve taze yiyecekler dışında her şeyi yer. Gregor ile ilgilenme işini evin küçük kızı Grete üstlenir. Evin anne ve babası, Gregor’u görmeyi uzun bir süre düşünmezler. Ancak Gregor’un annesi ikinci haftanın sonunda bu ayrılığa dayanamaz ve oğlunu görmek ister; Ancak evdekiler buna izin vermezler.
Grete, Gregor’un odasında daha rahat hareket edebilmesi için artık kullanamayacağı eşyaları kaldırmayı düşünür. Ancak bunu tek başına yapamayacağının farkındadır. Evin hizmetçisi Gregor’un dönüşümünden sonra bir süre dayanabilse de daha sonra evdekilerden gitmek için izin ister. Grete babasının yardım etmeyeceğini bildiği için tek çare olarak annesine başvurur. Annesi seve seve kabul eder. Grete ve annesi odaya girecekleri zaman Gregor saklanır. Annesini ilk gelişinde korkutmak istemez. İki kadın eşyaları taşırken oldukça zorlanırlar ve bunun yanı sıra Gregor’un bu değişikliklerden hoşlanıp hoşlanmayacağı konusunda ihtilafa düşerler. Konuşmaları duyan Gregor kendi kendine düşündükten sonra odasındaki eşyaların onu insanlığa bağlayan tek şey olduğunu düşünür. Bu yüzden Grete ve annesine engel olmak ister; Ancak elinden hiçbir şey gelmez. En azından duvarda duran ve kendi yapmış olduğu ahşap çerçeveyi almalarını engellemek için duvara tırmanarak resmin üstüne tutunur. Önce odaya kız kardeşi girse de Grete, Gregor’un yerini fark edene kadar annesi duvardaki Gregor’u görür ve korkudan bayılır. Grete, Gregor’un yaptığı şeye çok sinirlenir ve onu azarlar. Annesini odadan çıkartır. Gregor yardım edebileceğini sanarak peşlerinden gider. Grete arkasında duran Gregor’u görünce annesini ayıltabilmek için aldığı ilaç şişelerinden birini yere düşürür. Düşen şişenin kırıklarından biri Gregor’un yüzünü yaralar. Gregor suçluluk duygusu ile salonda gezinmeye başlar. Tavanda asılı dururken yemek masasının üstüne düşer. Bu sırada eve gelen Baba Samsa, Grete’in yetersiz açıklamasından kendince Gregor’u suçlu bulur ve Gregor’u cezalandırmak için eline aldığı elmaları Gregor’a fırlatmaya başlar. Elmalardan Biri Gregor’un sırtına saplanır. Ailenin diğer ferleri Baba Samsa’yı durdurur. Aradan bir ay geçer ve Gregor’un sırtına saplanan elma kimse çıkartamadığından hala saplandığı yerde durmaktadır. Çürüyen elma Gregor’un sağlığına da tehdit edecektir.
Baba Samsa ve Grete evin geçimini sağlayabilmek için işe girer. Ailenin Gregor’un çalıştığı dönemlerden gelen para ile yapılmış bir birikimi olsa da bu paraya zor bir durumda kalmadıkça dokunmama kararı alınır. Gün geçtikçe Grete de Gregor’un bakımını ihmal etmeye başlar. Gregor ile ilgilenmek yük haline gelmiştir. Gregor aile içindeki tüm konuşmaları kilitli olduğu odadan dinleyerek öğrenir. Gregor, ailesinin düştüğü bu kötü durumun suçlusu olarak kendini görür. Maddi olarak sıkıntı çeken aile çeşitli önlemler alır: Gereksiz harcamalar durdurulur, hizmetçi kız işten çıkarılır ve evin bir odası kiralanır.
Kiralanan bu odayı 3 adam talip olur. Yeni kiracılar sabah kahvaltısından sonra evden çıkarlar ve akşam yemeğinden sonra salonda biraz vakit geçirir ve odalarına çekilir. Bu durum uzun bir süre böyle devam eder. Kiracılar salonda yemek yerken aile mutfakta vakit geçirirler. Mutfakta yedikleri yemekten sonra Grete’in çaldığı keman sesi salondaki kiracılar tarafından duyulur. Kiracılar, kemanın yanlarında çalmasını rica edince ailecek salona çıkarlar. Grete’in çaldığı kemanı başlarda severek dinleseler de Grete’in performansından çabuk sıkılırlar. Nezaketen bir şey söylemeden dinliyormuş gibi yaparlar. Ancak Grete’in çaldığı kemandan Gregor çok etkilenir. Öyle ki kendini müziğe kaptırarak Grete’in yanına kadar varır. Gregor’u fark eden kiracılar. Gregor ile kemandan daha çok ilgilenirler. Baba Samsa, Gregor’un önüne geçip kiracıları odalarına sokmaya çalışınca kiracılardan ortanca olanı sinirlenerek kira sözleşmesini iptal ettiğini ve herhangi bir ödeme yapmayacağını dile getirir. Sözleşme iptali içinde elinde yeterli sebebi olduğunu vurgular. Diğer iki kiracıda ortanca adamın söylediklerini onaylayarak tekrar eder ve odalarına çekilirler. Gregor, tüm olanları kıpırdamadan seyretmektedir. İlk tepki gösteren kız kardeşi Grete olur. Sabrının sınırına gelen Grete, Gregor’dan kurtulmak zorunda olduklarını söyler. Baba Samsa, kızının fikrini onaylasa da bunu nasıl yapacağını bilemez. Gregor mahcup bir şekilde odasına dönmeye çalışır. Ancak bu hareketi büyük bir çaba gerektirmektedir. En sonunda odaya girdiğinde kız kardeşi Grete atik davranarak kapıyı çabucak kapatır ve kilitler. Odasında yalnız kalan Gregor düşüncelere dalar. Dönüşümünden sonra geçen zamanda oldukça zayıflamış ve sırtındaki elmanın verdiği acıyı hissetmese de elmanın etrafı iltihap kapmıştır. Gregor ne olursa olsun ailesini hala sevmektedir. Bu düşünceler içerisinde gözlerini kapatır ve cansız başı yere düşer.
Ertesi gün gündelikçi kadın herkes uyurken evin ağır işlerini yapmak için eve gelir. Adet edindiği üzere -yasak olsa da- Gregor’un odasına girer. Gregor’u hareketsiz görünce elindeki süpürge ile gıdıklar. Gregor tepki vermeyince iteklemeye başlar. Kışkırtmalara tepki vermeyen Gregor’un öldüğünü ancak o zaman fark eder. Bu müjdeyi evdekilere bağırarak verir. Uyku sersemliğini henüz atmamış ev halkı durumu anlamakta zorlanır. Ancak söylenenleri anladıklarında içlerini bir mutluluk kaplar. Gregor’un ölüsünden kurtulma işini gündelikçi kadın yapar. Baba Samsa, geceyi evde geçiren kiracıları evden kovar. Karısı ve kızı ile bir masada oturarak çalıştıkları yerlere bugün gelemeyecekleri için özür mektubu yazarlar ve ailecek kent dışına gezmeye çıkarlar.
Dönüşüm Kitabının Kahramanları
Gregor Samsa: Pazarlamacılık yaparak geçimini sağlayan bir karakterdir. Çalıştığı işi hiçbir zaman sevmeyen, sadece ailesinin patronuna olan borcunu ödeyebilmek için çalışan, pazarlamacılık yaparken yürümek zorunda olduğu için sürekli yorgun olan, sevmediği pazarlamacılık işinde oldukça başarılı olsa da yükümlülüklerinden kurtulduğu anda işi bırakıp sessiz sedasız bir hayat yaşamanın hayallerini kuran biridir. Karakter olarak pasif bir tip olan Gregor Samsa’nın bu durumu hem babasından hem de patronuna olan davranışlarından kolayca anlaşılmaktadır.
Böcek Gregor Samsa: İri gövdesini taşıyamayacak bacaklara sahip bir böcektir. Hareket kabiliyeti oldukça kısıtlıdır. Duvarlarda yürümeyi ve dışarı seyretmeyi oldukça sever. İnsanlar ile konuşamaz. Her konuşmaya çalışmasında sözcükler ile birlikte çıkan kulak tırmalayıcı ıslık benzeri ses söylediklerini anlaşılmaz seslere dönüştürür. Böcek olmaya alıştıkça da konuşmayı bırakır. Taze yiyecekler yerine çürümüş ve kokmuş yiyecekleri yemeyi sever. Böceğe dönüştüğü sabahtan itibaren bütün hayatı tamamen değişir. Gregor Samsa, dönüşümünden sonra bir süre insanlığını korumaya çalışsa da zaman geçtikçe insancıl özelliklerini kaybetmeye ve hayvanileşmeye başlar.
Grete Samsa: Gregor’un kız kardeşidir. Abisini çok seven bir kızdır. Ancak Gregor’un değişiminden sonra başlarda Gregor’a yardımcı olmaya çalışsa da Grete de fazla dayanamaz. Anne ve babasından Gregor’dan kurtulmak gerektiğini dile getirir. Gregor Samsa’nın anlattıklarından Grete’in keman çalmak konusunda yetenekli olduğunu öğreniyoruz. Gregor, eğer böceğe dönüşmeseydi Grete’i konservatuara göndermek istediğini dile getirir.
Baba Samsa: Gregor’un babasıdır. Otoriter bir baba kimliğine sahiptir. İflas ettikten sonra çalışma görevini Gregor üstlenince kendini emekliliğe alıştırır; Ancak Gregor’un dönüşümünden sonra aileyi geçindirme işi yine üstüne kalır. Bir bankada memurların yemeklerini getirmeye başlar. Böcek Gregor’a karşı her zaman önyargılı ve öfkelidir.
Bayan Samsa: Gregor’un annesidir. Oğlunu çok sever. Gregor’un böceğe dönüşmesinden sonrada oğluna olan sevgisi değişmez. Ev içinde fazla söz sahibi değildir. Hasta olduğu için ağır işlerde çalışamamaktadır. Gregor’un dönüşümünden sonra maddi durumlarına destek olabilmek için bir firmanın çamaşırlarını diker.
Gündelikçi Kadın: Evdeki hizmetçinin çıkartılmasını ardından evin ağır işlerini yapması için tutulur. Evi temizlediği bir gün Gregor ile karşılaşır; ancak hiç korkmaz. Gregor’u her gelişinde ziyaret etmeyi alışkanlık haline getirir. Aile fertleri bunu yasaklasa da pek dinlemez. Temizlik yaparken çıkardığı sesleri umursamayan, kapıları gürültü ile kapatan, dobra bir kadındır. Gregor’un öldüğünü ilk o fark eder ve Gregor’un ölüsünden o kurtulur. Bu yaptığı ile aile üyelerinden güzel tepkiler almak istese de istediğini alamaz.