Ahmet Muhip Dıranas, şair ve oyun yazarıdır. Daha çok yazdığı oyunları ile tanınır. En çok bilinen şiiri, Fahriye Abla adı şiiridir. Bu yazıda ise Fahriye Abla şiirinin yaratıcısı olan Ahmet Muhip Dıranas’ı tanıtacağız. Önce hayatı daha sonra da edebî kişiliğine değineceğiz.
Ahmet Muhip Dıranas’ın Hayatı
Ahmet Muhip Dıranas, Sinop’ta 1909 yılında doğmuştur. Orta ve ilk okul öğretimini Sinop’ta tamamlamıştır. Ortaokulunun adının Ankara Erkek Lisesi olması, eğitiminin üniversite öncesinin de Ankara’da olduğu yanlışını doğurmuştur. Lisedeki edebiyat öğretmenleri Faruk Nafiz Çamlıbel ile Ahmet Hamdi Tanpınar idi. Bu durum Dıranas’ın şiire yönelmesini, şiiri sevmesini sağladı.
Ahmet Muhip Dıranas, Ankara ile liseden sonra tanışmış, 1930 – 1935 yılları arasında Hakimiyet-i Milliye gazetesinde çalışmaya başlamıştır. Burada çalışırken de Ankara Hukuk Fakültesini kazanmış, bu okula da ancak iki yıl gitmiştir. Daha sonra eğitim hayatını İstanbul’a taşımış, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bölümünde Felsefe Bölümünü kazanmıştır. Felsefe bölümünü de bitirmiştir. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Güzel Sanatlar Akademisinde kütüphane müdürlüğüne getirilir.
Kütüphane müdürlüğünden sonraki görevi Dolmabahçe Resim ve Heykel müzesi resim yardımcılığı olur. Bu onun İstanbul’daki son işidir.
1939 yılında Ankara’ya dönen Ahmet Muhip Dıranas, CHP Halkevleri Kültür ve Sanat yayınlarının yönetimini üstlendi. Daha sonra askere gitmesi gereken Ahmet Muhip Dıranas, Ağrı’ya vatani görevini icra etmek üzere gitti. Askerliğini bitirdikten sonra Ankara’ya geri dönen Ahmet Muhip Dıranas, 1957 yılından itibaren 3 yıl süre ile Çocuk Esirgeme Kurumu Yayın Müdürlüğü yaptı. Daha sonra Atatürk’ün miras listesinde olan İş Bankasının Yönetim Kurulu üyesi oldu; ayrıca Anadolu Ajansı’nda da yöneticilik yaptı.
Ahmet Muhip Dıranas en sonunda siyasete atıldı. Demokrat Parti’den birkaç kez milletvekili adayı olduysa da seçilemedi.
21 Haziran 1980 yılında Ankara’da hayata gözlerini yumdu ve vasiyeti üzerine memleketine defnedildi.
Ahmet Muhip Dıranas’ın Edebi Kişiliği
Ahmet Muhip Dıranas’ın en ünlü şiiri Fahriye Abla adlı şiiridir, edebiyatımıza da böyle tanınır zaten. Lakin onun edebiyat dünyasında başka nitelikleri de vardır. Bu başlıkta onun edebi hayatını değerlendireceğiz.
Hocası Ahmet Hamdi Tanpınar’dır. O da hocası gibi az ve öz yazmıştır ve yine onun gibi yazdığı şiirlerini yazdıktan uzun bir süre sonra – 50 yıl kadar – bastırmıştır. Edebiyat dünyasına bu kadar geç verilen şiir kitabı oldukça fazla ilgi görmüş hatta Ahmet Muhip Dıranas’ın şiirlerini bastırması o zamanın sanat olayı olmuştur. 1974 yılında çıkan ve olay olan bu şiir derlemesi, kendi şiir anlayışını en iyi şekilde ifade ettiği kitabıdır.
Ahmet Muhip Dıranas ilk şiirini Muhip Atalay imzası ile Milii Mecmua’da 1926 yılında yayımlamıştır. Şiirinin adı “Bir Kadına”dır.
Ahmet Muhip Dıranas, Beş Hececiler ekolünde değerlendirilir. Biz onun için hece ölçüsünü kullanarak şiir yazan son şairlerden birisi diyebiliriz.
Ahmet Muhip Dıranas’ın hece ölçüsünü kullanma biçimi diğer şairlerden farklıdır. O, hece ölçüsüne yenilikler getirmiştir ki Türk edebiyatındaki en önemli özelliği de budur. Hece ölçüsünün aslına bağlı kalmıştır ama vurgu ve durakların yerini değiştirerek onu çağdaş bir hale getirmiştir.
Ahmet Muhip Dıranas sadece şiir yazmamıştır, Tevfik Fikret’in Rubab-i Şikeste adlı eserini Türkleştirmiş “Kırık Saz” adlıyla yönetici olduğu İş Bankasının yayınlarından çıkarmıştır.
Şiirlerinde biçime dikkat eden Ahmet Muhip Dıranas’a göre biçim şiirin vazgeçilmez bir ögesidir. Onun deyimi ile yük yüklenen bir gemidir. Bu bakımdan da biçim mükemmelliğine önem verir. Bu konuda Cahit Sıtkı Tarancı’ya benzer. Ahmet Muhip Dıranas’ın Olvida şiirinde ve Kar şiirinde biçim mükemmelliğini ve ses ile ahengini görürüz.
Ahmet Muhip Dıranas’ın şiir dünyasını oluşturan kişiler, Batı dünyasında Baudelaire ve Verlaine’dır ki bunlar Batı’nın Sembolist şairleridir. Yerli olarak da yine Baudelaire ve Verlaine’yı örnek alan Ahmet Haşim onun esin kaynağıdır. Ayrıca Ahmet Hamdi Tanpınar hem öğretmeni hem de şiirdeki örnek aldığı isimdir.
Dıranas’ın şiirini birçok araştırması “yeni olan anlatımı, imgelerinin zenginliği, ses ve uyum tazeliği, yapısının sağlamlığıyla” över. Bu bakımdan Dıranas’ın özellikle Verlaine şiirindeki Sembolizmi gelenekle yoğurup Türk şiirine kazandırdığını söyleyebiliriz. Şairin, kendisinden sonraki nesli az şiiri ile uzun müddet etkilemesinin sırrı da bu olmalı.
Ahmet Muhip Dıranas’ın şiir konuları toplumsal konular değildir, bireysel konulardır. Aşk, ayrılık, özlem, doğa, ölüm ve anılar imgelerle zenginleştirilmiş şiirinin konularından birkaçıdır. Şiirlerindeki en dikkat çekici özellik ise şiirlerinin çağrışım gücünün fazla olmasıdır. Yani şiiri okuyan kişi, sadece şiirin verdikleri ile kalmaz. Bu bakımdan imgesel anlatım Ahmet Muhip Dıranas’ın şiirlerinde ön plandadır.
Oyunlarında da farklı bir Dıranas ile karşılaşmıyoruz. Yine kendine özgü bir dili yakalayabilen bir yazardır. Konuları da şu şekilde sıralanabilir:
- Düş ile gerçek
- Geçmişle şimdi
- Yaşamla ölüm
- İnsanın iç çekişmeleri
- Alınyazısı ile insanların kendi istekleri
Ahmet Muhip Dıranas’ın, Baudelaire’den şiiri çevirisi de yapmıştır.
Ahmet Muhip Dıranas’ın İçin Edebi Tenkit
İşinin şairlik olmadığı düşünüldüğünde bu alanda kendinse bir yer edinmesi başarı olarak görülebilir. Öyle ya da böyle edebiyat dünyamıza altında imzası bulunan Fahriye Abla şiirini bırakmıştır. Fahriye Abla adlı şiirinde de görebileceğimiz gibi Ahmet Muhip Dıranas’ın içten bir anlatımı vardır. En önemlisi de okuyucuyu düşünmeye sevk eder. Şiiri basit ve tek katmanlı değildir ama elbette bir Ahmet Haşim kadar da imgeci değildir.
Şiirde çok fazla derinlik değil de ahenk seven, biçime önem veren okuyucuların zevkle okuyacakları bir şairdir. Bunun yanında şunu da kabul etmek gerekir ki eğer ekmeğini kaleminden çıkarıyor olsaydı aç kalırdı.
Ahmet Hamdi Tanpınar onun edebiyat öğretmeni idi ama Tanpınar’ın yolunu tam anlamıyla takip ettiğini söylemeyiz Dıranas’ın. Ahmet Hamdi Tanpınar, felsefeyi şiirine yansıtarak “Ne içindeyim zamanın ne de büsbütün ortasında / yekpare geniş bir anın ortasında” dizeleri ile adeta koca bir felsefe akımını şiire sığdırmıştır. Dıranas’ın böyle bir şiir gücü olduğunu göremiyoruz ama tekrar etmek de fayda var ki bu şiir gücünü göstermemiş de olabilir çünkü kendisinin önceliği edebiyat değildi.
Her ne olursa olsun Dıranas, hece ölçüsünün son temsilcilerinden birisidir ve gerçekten de edebiyat tarihinde hece ölçüsünü bitirecekse Dıranas gibi bir şair bitirmelidir. Biçime önem verdiği açık olan şairin belki de övülecek en belirgin yanı biçimi öz ile dengelemesidir. Onun şiirlerinde biçim sizin gözüne gözüne sokulup konu bomboş bırakılmaz. Biçimin özü, özü biçimin bastırmadığı gerçekten de bu konuda su terazisi ile ölçüyü tutturmuştur şair.
Birçok araştırmacıya göre Dıranas’ın oyunları şiirlerinden daha iyidir lakin bu konuda tenkit yapacak bilgi birikimine sahip olmadığım için susmayı tercih ediyorum.
Edebiyatımızda Tanzimat döneminden bu yana net bir Batı hayranlığı varken ve birçok edebiyatçımız, sanatçımız Batı’ya öykünerek kopya eserler vermiştir. Dıranas’ı bu konuda da tebrik etmek lazım çünkü o, Batı’nın fikrini gelenekle yoğurabilmeyi başarmıştır.
ESERLERİ
Yayımlanmış kitapları
- Yazılar. Adam Yayınları, Haziran 1994.
- Oyunlar Gölgeler, Çıkmaz, Finten. Adam Yayınları 1995, İstanbul
- Yazılar, Toplu Yazıları. YKY 2000, İstanbul
- Şiirler. YKY Kasım 2006.
Şiir
- Şiirler (1974)
- Kırık Saz (1975 T. Fikret'ten).
- Yağma
- Fahriye Abla
- Rüzgar
- Kar
- Olvido
- Elif
- Oyun
- Gölgeler (1947)
- O Böyle İstemezdi (1948 - Bu iki oyun Devlet Tiyatrosu ile İstanbul Şehir Tiyatrosu'nda oynanmıştır).
- Bitmez Tükenmez Can Sıkıntısı
- Büyük Olsun
- Atlıkarınca
Çeviri oyun
- Aptal (1940 - Dostoyevski'den uyarlayanlar F. Neziere / S.W. Bienstock).
İnceleme
- Fransa'da Müstakil Resim (1937 - İki Cilt C. Sıtkı ile birlikte).
Şiir çevirileri
- Çalar Saat - Charles BAUDELAIRE 1
Notlar
- Ç. Çalar Saat