Tomris Uyar'ın Edebi Kişiliği

Edebiyatımızın kadın kalemlerindendir Tomris Uyar. Hayatını yazmaya adamış ve hayatında başka ek bir iş yapmamış işi gerçekten yazarlık olan ender şahsiyetlerdendir.

Ayrıca öyküleri kadar güzel bir kadındır ve edebiyat dedikodularının da vazgeçilmezidir. Yaptığı evlilikler değildir ama edebiyat dedikodusundan kastım, kendisine yazılan güzel mi güzel şiirler ve hikayelerdir.

Evet, artık bu hem güzel hem de iyi bir öykücü olan ve aslında çok yakın zamanda ellerimizden kayıp giden bu bayanı tanıyalım: Tomris Uyar…

Tomris Uyar’ın Hayatı

1941’de İstanbul’da doğmuştur.  Tam tarihi 15 Mart 1941’dir. Babası hukukçudur ve gerçekten de çok iyi bir eğitim görmüştür.

1952 yılında yani ilk ve öğretimini Yeni Kolej’de, 1957 High School’da lise öğrenimini 1961 Amerikan Kız Koleji’nde tamamlamıştır. Devrinin iyi okullarında iyi derecelerle mezun olmuştur.

Liseden mezun olduktan sonra ise üniversite eğitimi almak istemiş ve İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsünü 1963 yılında bitirmiştir.

Yazarlık ve çevirmenlik dışında herhangi bir meslek edinmemiştir. Genelde “şunun eşi bunun eşi” diye anılmaktan hoşlanmadığını açıkça belirtmiştir ama maalesef birçok kişi onu bu şekilde tanımaktadır.

O, Ülke Tamer ile aynı kolejde okumuş ve daha sonra kolej aşkıyla ilk evliliğini gerçekleşmiştir. Ülkü Tamer’den boşanma nedeni ise Cemal Süreya’dır ( En azından birden fazla kaynak aynı bilgiyi veriyor, belki bu bilgilerinin verme nedenleri, Tomris Uyar ve Cemal Süreya’nın tanışma dönemlerinde ikisinin evli olmasıdır. ) Cemal Süreya ile Tomris Uyar tanıştıklarında ikisi de evlidirler. Cemal Süreya şu dizesinde o anı özetliyor aslında:

“Başka evlerde karşılaştık

İliğinden öptüm seni

En sonunda caddelere çıkardım”

İkinci evliliği de Cemal Süreya ile oldu.  Meşhur “Daha nen olayım isterdin / Onursuzunum senin! “ dizeleri Tomris Uyar içindir..

Tomris Uyar’a “lirik bir dostluk” sunan ve onun her doğum gününde yani 15 Mart’ta ona ithafen bir şiir yayımlayan II. Yeni’nin önemli isimlerinden Edip Cansever,  Tomris Uyar’ın diğer evliliğidir. Edip Cansever, ona her sene hediye ettiği şiirleriyle belki de aşkını en çok yaşayan şair olarak görebilir ama Cemal Süreya’nın böyle bir şey yapmaması sadece onun kararıydı. O, Tomris’ten ayrılırken “Senden ayrıldığım anda, senin hakkında, hikayen hakkında sevdiğimi belirtecek hiçbir şey söylemeyeceğim, benim ağzımdan kimse duymayacak”  dedi ve Tomris’e ait olabilecek hiçbir şey yazmadı.

Edebiyat dünyasında ona ait soyadıyla anılır Tomris ve bu onun son evliliği olmuştur: Turgut Uyar.

Tomris Uyar, çok yakın sayılabilecek bir tarihte 2003 yılında kanserden hayatını kaybetmiştir. Turgut Uyar’dan olma oğlu Hayri Turgut Uyar, İTÜ’de öğretim görevlisidir.

Tomris Uyar’ın mezarı Zincirlikuyu’dadır.

Tomris Uyar'ın Edebi Kişiliği

İlk öyküsünü Türk Dili dergisinde yayınladı ve tarihler 1962 yılını gösteriyordu. Henüz 21 yaşındayken yazar olma isteğini perçinlese de bu dergi, ona asıl ünü sağlayan dergi Cemal Süreya ile emeğinin çok geçtiği Papirüs dergisidir. 1966 yılından itibaren burada çıkan öykü, deneme, inceleme ve eleştirileriyle tanındı.  Günümüz şiir ve diğer edebiyat ürünlerini değerlendiren genel çalışmalar yapardı ve gerçekten de isabetli tespitleri vardı. Yazıları sadece Papirüs’te değil, Yeni Dergi ve Yeni Edebiyat dergilerinde de çıkıyordu.

Turgut Uyar ile beraber çeviri işlerine yoğunlaştı. Lucretius’tan beraber çevirdikleri Evrenin Yapısı, TDK tarafından ödüle layık görüldü ve bu eser 1975 yılında TDK Çeviri Ödülü aldı.

Edgar A. Poe çevirileri ile tanınır genelde, Küçük Prens adlı kitabın çevirisini de Cemal Süreya ile birlikte yapmıştır. Çeviri, gerçekten de enfestir.

“Sarmaşık Gülleri” adlı öyküsü S.Önal tarafından televizyona uyarlanmıştır.

İlk çevirisi  “Şekerden Bebek”, (Tagore’dan 1962 ) ilk öyküsü ” Kristin” ‘dir.

Düzenli olarak eser veren bir yazar ve çevirmendir. Yazılarından çok çevirirleri vardır.

Atilla Özkırımlı Tomris Uyar için şunları söyler : “Gerçekçiliğin bilinçle yorumlanışının yanı sıra, insanı bireysileştiren duyarlılıkların, düşünüş ve davranış özelliklerinin göz ardı edilmediği, bütünün ayrıntılarının işlenmesiyle verildiği usta işi öyküler yazdı.” ( ATİLLA ÖZKIRIMLI, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi c.4, s.1186 )

Ünlü eleştirmen Selim İleri’nin de Tomris hakkında söyleyecek birkaç sözü vardı elbet. O, Tomris’in “Diz Boyu Papatyalar” adlı öyküsünü şöyle değerlendirir: “’ Diz Boyu Papatyalar’ insanlar üzerinde duran bir hikaye kitabı. Tomris Uyar’ın öbür ürünlerinde, insandan çok durumlar önemsenmişti. Ele alınan insanlar da çok çeşitli katlardan. Oysa “İpek ve Bakır” da olsun “Ödeşmeler” de olsun küçük burjuva kökenli kişilerin yaşam biçimleri hikayeye yansıtılmış. “Diz Boyu Papatyalar” da bıçkın kabadayılara ( Hakların En Güzeli ), ününü yitirmiş sinema oyuncularına ( Limanda ), ekmek parasını nasıl çıkartacağını kestiremeyen kimselere (Ömür Biter Yol Bitmez) hep bir arada rastlıyoruz. Geçiş toplumunun insanlarından bir kesit vermek istiyor hikayelerinde. Bu insanların sergilenişinde özel bir tutum göze çarpıyor. “Diz Boyu Papatyalar” olumlu ya da olumsuz kişileri karşı karşıya getirip konuşturmuyor. Yani karşıtların yansılarından yararlanmıyor. Hikayelerin çoğunda tek kişi, bilemediniz, koşut yaşamları sürdüren bir kişi var. Onların da hiçbirine olumlu – olumsuz niteliğini ekleyemezsiniz. “ ( Selim İleri, POLİTİKA, 17.1.1976 )

Tomris Uyar, 1970’ten sonra gelişen Türk Öykücülüğümüzün önde gelen isimleri arasındadır. Eserlerinde, gözlem ve zeka parıltıları hemen çarpar gözünüze. Ayrıntıları yakalaması ve sanki kahramanın yaşadıklarını kendisi yaşamış gibi bilinçle aktarması kısa öykülerini bir roman tadında okutur.

Klasik öykülerinde şiirsel bir dili zorlar. Dümdüz yazmaz, beyninizde çağrışımlar yapacak sözcükleri özenle seçer. Diyebilirim ki Türkçeyi onun kadar zorlayan ama zorladığı kadar da güzel kullanan ve güzelleştiren yazarlarımız enderdir. Kelimelerle dans eden bir öykücümüzdür adeta.

İzlenimler, ayrıntılar, çağırışımlar, bazen bilinçakışı, iç konuşmalar, betimlemeler onun öyküsünü kuran temellerdir.

Eserlerinde modern dünyayı tüm çıplaklığıyla inceler.  İlk öyküleri genel olarak evlilik ve kadın üzerinedir.  Kadının iç dünyasını, onun ataerkil modern dünyadaki duruşunu inceler.

Selim İleri’nin de dediği gibi öykülerindeki kişiler çeşitlidir. Kuaför çırağı, manikürcü kız ya da kabadayılar onu öyküsünde işlenebilir.

Kişiler kadar konular da çeşitlenir. Bizlerin çok da üstünde durmadığı konular onun elinde ince ince işlenir.

Eserleri

• İpek ve Bakır (1971)
  
• Ödeşmeler (1973)
  
• Dizboyu Papatyalar (1975)
  
• Yürekte Bukağı (1979)  ( Sait Faik Hikâye Armağanı )
  
• Yaz Düşleri/Düş Kışları (1981)
  
• Gecegezen Kızlar (1983)
  
• Rus Ruleti- Dön Geri Bak (1985)
  
• Yaza Yolculuk (1986)  (Sait Faik Hikâye Armağanı )
  
• Sekizinci Günah (1990)
  
• Otuzların Kadını (1992)
  
• Aramızdaki Şey (1997)
  
• Ödülleri
  
• Evrenin Yapısı ile (Lucretius; Turgut Uyar ile),
  
• 1975 TDK Çeviri Ödülü; “Hiawata” ile Avni Dilligil Tiyatro Çeviri Ödülü;
  
• Yürekte Bukağı ile 1980 Sait Faik Hikâye Armağanı;
  
• Yaza Yolculuk ile 1987 Sait Faik Hikâye Armağanı;
  
• 1987 Haldun Taner Hikâye Ödülü’nü de kabul etmemiştir.
  

Çevirileri

• 1 Mayıs, F. Scott Fitzgerald, Gerçek Yay., İstanbul, 1968. [Öykü]
  
• Aç Kaplan Yılları, John Gordon Davis, Hürriyet Yay., İstanbul 1977. [Roman]
  
• Ailede Bir Ölüm, James Agee, Ayrıntı Yay., İstanbul, 1996. [Roman]
  
• Al Midilli, John Steinbeck, Arkadaş Kitapları, İstanbul, 1980. [Çocuk Kitabı]
  
• Altın Böcek, Edgar Allan Poe, Varlık Yay., İstanbul, 1969. [Öykü]
  
• Alef,  J. L. Borges, (Çev.: Tomris Uyar – Peral Beyaz Charum – Fatih Özgüven – Fatma Akerson), İletişim Yay., 1998. [Öykü]
  
• Alis Harikalar Ülkesinde & Alis Aynanın İçinde, Lewis Carroll, Sosyal Yay., İstanbul, 1985. [Çocuk Kitabı]
  
• Amerikan Hikâyeleri Antolojisi, Hazırlayan: Tomris Uyar, İletişim Yay., İstanbul, 1983. [Antoloji]
  
• Aşk ve Erotizm / Çifte Alev, Octavio Paz, Okuyan Us Yay., İstanbul, 2002.  [İnceleme]
  
• Aynanın İçinden: Alis Harikalar Ülkesinde, Lewis Carroll, Can Yay., İstanbul, 2001. [Çocuk Kitabı]
  
• Baba Yasaları Ana Sözleri / Babayasaların Anafikri, Derleyenler: John Peers – Gordon Bennett, Metis Yay., İstanbul, 1978. [İnceleme]
  
• Başkan Babamızın Sonbaharı, Gabriel Garcia Marquez, Milliyet Yay., İstanbul, 1978. [Roman]
  
• Bir Ölüm, James Agee, Hürriyet Yay., İstanbul, 1977. [Roman]
  
• Bir Aşk Kırgınının Şarkısı, Apollinaire, (Cemal Süreya ile), De Yay., İstanbul, 1965. [Şiir]
  
• Borges ve Yazma Üzerine, Derleyenler: Thomas Di Giovanni, Daniel Halpern, Frank Macshane, İletişim Yay., 1998. [İnceleme]
  
• Caz Dönemi (Ragtime), E.L. Doctorow, Can Yay., İstanbul, 2000. [Roman]
  
• Çalınan Mektup, Edgar Allan Poe, (Memet Fuat ile), Dost Kitabevi, Ankara, 2000. [Öykü]
  
• Değirmencinin Karısı, P.A. de Alarcon, Milliyet Yay., İstanbul, 1973. [Roman]
  
• Evrenin Yapısı, Lucretius, (Turgut Uyar ile), Hürriyet Yay., İstanbul, 1974. [Şiir]
  
• Ficciones: Hayaller ve Hikâyeler, J. L. Borges, (Çev.: Tomris Uyar – Fatih Özgüven), İletişim Yay., 1998. [Öykü]
  
• G, John Berger, İletişim Yay., İstanbul, 1984. [Roman]
  
• Gene Aşk, Doris Lessing, Can Yay., 1997. [Roman]
  
• Gönül Abla – Fırsatlar Ülkesi, Nathanael West, Sander Yay., İstanbul, 1974. [Öykü]
  
• Gönül Abla ve Temizinden Bir Milyon, Nathanael West, YKY., 1999.[Öykü]
  
• Gök Nasıl da Karardı, Ernest Gaines, Arkadaş Kitapları, İstanbul, 1980. [Çocuk Kitabı]
  
• Hapishane Kuşu, Kurt Vonnegut, Altın Yay., İstanbul, 1980. [Roman]
  
• Her Çıkışın Bir İnişi Vardır, Flannery O’Connor, (Çev.: Fatih Özgüven, Nazım Dikbaş, Tomris Uyar), Metis Yay., 2011. [Öykü]
  
• Hiroşima, John Hersey, De Yay., İstanbul, 1965. [Roman]
  
• İnci, John Steinbeck, Can Yay., İstanbul, 1981. [Roman]
  
• İnsan Postu, Willi Heinrich, Hürriyet Yay., İstanbul, 1972. [Roman]
  
• Karanlık Gözükünce, William Styron, Oğlak Yay., İstanbul, 1996. [Roman]
  
• Küçük Prens, Antoine de Saint Exupery, (Cemal Süreya ile), Can Yay., 1987. [Çocuk Kitabı]
  
• Küçük Tragedyalar, Aleksandr Puşkin, Oğlak Yay., İstanbul, 1996. [Oyun]
  
• Kızıl Ölümün Maskesi, Edgar Allan Poe, Nisan Yay., İstanbul, 1991. [Öykü]
  
• Laura Mars’ın Gözleri, H.B. Gilmour, Milliyet Yay., İstanbul, 1979. [Roman]
  
• Latin Amerikalı Kadın Hikâyeciler Antolojisi: Başka Ateşler  (Derleyen: Alberto Manguel), Afa Yay., 1988. [Antoloji]
  
• Merdiven Dibindeki Gülümseyiş, Henry Miller, (R. Tomris imzasıyla), De Yay. İstanbul, 1967. [Öykü]
  
• Mırıldandığım Öyküler, Julio Cortazar, Can Yay., İstanbul, 1997. [Öykü]
  
• Mozart ve Salieri – Küçük Tragedyalar, Aleksandr Puşkin, De Yay., İstanbul, 1987. [Oyun]
  
• Mrs. Dalloway, Virginia Woolf, Yeni Ankara Yay., 1977. [Roman]
  
• Olağandışı Öyküler, Edgar Allan Poe, (Memet Fuat ile), Adam Yay., İstanbul, 1982. [Öykü]
  
• On Küçük Zenci, Agatha Christie, (Tomris Tamer imzasıyla), Varlık Yay., İstanbul, 1963. [Roman]
  
• Ormanın Tam İçinden, Flannery O’Connor, (Çev.: Tomris Uyar – Fatih Özgüven), Mitos Yay., İstanbul, 1993. [Öykü]
  
• Oscar Wilde’ın Son Vasiyeti, Peter Ackroyd, Semavi Yay., İstanbul, 1994. [Roman]
  
• Ölüm ve Pusula, J. L. Borges, İletişim Yay., İstanbul, 1994. [Öykü]
  
• Pedro Paramo, Juan Rulfo,  De Yay., 1970. [Roman]
  
• Perde Arası, Virginia Woolf, Can Yay., İstanbul, 2002. [Roman]
  
• Petersburg Ekspresi, Hans Koning, Milliyet Yay., İstanbul, 1977. [Roman]
  
• Pnin, Vladimir Nabokov, İletişim Yay., İstanbul, 1999. [Roman]
  
• Ressamın İkinci Sözleşmesi, Murathan Mungan’ın Seçtikleriyle, Metis Yay., Ocak 2005. [Öykü]
  
• Seni İçime Gömdüm, Andrew Jolly, Hürriyet Yay., İstanbul, 1973. [Roman]
  
• Sigaranın Saltanatı, Richard Klein, İletişim Yay., İstanbul, 1995. [İnceleme]
  
• Son Perde, Roald Dahl, Can Yay., İstanbul, 1987. [Öykü]
  
• Son Düş, F. Scott Fitzgerald, İletişim Yay., İstanbul, 1994. [Roman]
  
• Şarlatanlar Dönemi, Lilian Hellman, Milliyet Yay., İstanbul, 1977. [Roman]
  
• Şekerden Bebek, Tagore, Varlık Yay., İstanbul, 1962. [Masal]
  
• Türk Romanı (İlk Dönem 1872 – 1900), Robert Finn, Bilgi Yay., Ankara, 1984. [İnceleme]
  
• Trendeki Yabancılar, Patricia Highsmith, Metis Yay., İstanbul, 1991. [Roman]
  
• Uşak Ne Gördü, Joe Orton, Nisan Yay., 1992. [Oyun]
  
• Yağmur Gibi Söyle Bana, Tennessee Williams, Nisan Yay., 1999. [Oyun]
  
• Yüzücü, J. Cheever, YKY, İstanbul, 1993. [Öykü]