Makaleler

Terdit Nedir?

Yazar: Diba Bahadıroğlu

Edebi sanattır. Anlama bağlı sanat olarak geçer kaynaklarda. Amaç, okuyucuyu şaşırtmaktır. Şair, muhatabı etkilemek için bir neden – sonuç bağlantısı kurar. Bazen nedeni bazen de sonucu farklı anlamlara bağlayarak okuyucuyu şaşırtır. Bu bağlantı neden – sonuç ilişkisinden ziyade başka anlamlar da olabilir.  Genelde şair, terdit ya da terdid sanatını sonda var eder.

Okuyucu için bu durum genelde hayret ve şaşkınlık uyandırır ama çoğu zaman esprilidir.

Bu sanat divan şiirinde esprili olarak değil daha çok hayret vermek için kullanılmış ama ilerleyen dönemlerde bir güldürüyü hedef almıştır. Divan şiirinden başlayarak bu sanatı örneklerle somutlaştıralım:

1.                   

İster olsan hasret ü hurmâna her dem düşmemek

Kes Fuzûlî dehrden ümmîd ü devrândan tamâ’ ( Fuzûlî)

Vezin : Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün

Açıklama : Ey Fuzûlî ! Eğer (aşktan kaynaklı) hasrete ve ümitsizliğe düşmek istemiyorsan; dünyadan ümidini devrandan ( zamandan, devirden) hevesini  kes.

Sanat : Burada Fuzûlî’den bir çözüm bekliyoruz hatta bir vuslat bekliyoruz ama o tam tersini yaparak bize dünyadan ve zaman ümidi kesmemizi, hatta ölümü sunuyor.

2.                   

Begligim var âlem içre çok şükür Allah’ıma

Tâze bir şâha kul oldum âlemin sultanıyâm ( Hayâlî )

Vezin : Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün

Açıklama : Çok şükür Allah’ıma ki bir beyliğim var. Bu beylik, taze bir sultana kul olmaktır; artık ben alemin sultanıyım.

Sanat : İlk dizede bir beylikten bahsediyor. Biz bunu bir beylik, sultanlık sanıyoruz. Yani mal – mülk sanıyoruz; şair ikinci dizede bizi şaşırtarak bu beyliğin mal mülk olmadığını sevgili aşkı olduğu söylüyor.

3.                   

ALİ

Namluya dayanır yola dalarsın

Duruşun bakışın yaman be Ali !

Boşuna tetiği ne kurcalarsın

Var daha ateşe zaman be Ali !

*

Yıllanmış bir çınar pusuluk yerin

Neredeyse gelecek beklediklerin

Var iki atımlık canı kederin

Desene işleri duman be Ali !

*

O'nu sen büyüt de söğüt boyunca

Kendini ellere versin o gonca

Sözüne kanmadın bunu duyunca

Gönlündü gözünü yuman be Ali !

*

Geldiler beklenen çiftler ormana

Duruyor iki genç ne hoş yanyana

Bir kurşun kadına bir de çobana

Çınlasın yıllarca orman be Ali !

*

Görünce uzanmış yar kucağına

Boynunu dolamış zülfü bağına

Kurşunu kahpeye atacağına

Kendine çevirdin… Aman be Ali! ( Faruk Nafiz Çamlıbel)

Açıklama : Şiir,  1986 yılında Sezen Aksu tarafından yorumlanmış, müziği Ali Kocatepe tarafından bestelenmiştir. Şiirin tamamında sadece terdid/terdit sanatı vardır.

4.                   

Öğüt

Dişin mi ağrıyor?

Çek kurtul.

Başın mı ağrıyor ?

Bir çeyreğe iki aspirin.

Verem misin?

Üzülme, onun da çaresi var,

Ölür gidersin

( Sabri Soran)

Kaynaklar

Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK, Ankara
Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatına Giriş, Yrd. Doç. Dr. Yavuz Bayram; Edebi Sanatlar, Akçağ, 6. Baskı

İlgili Makaleler

Yorumunuzu Paylaşın