Patent Nedir, Nasıl Alınır?

25 Haziran 2023 Yazar: Hakan Kutluay

Bir icadınız, parlak bir fikriniz veya dikkat çekici bir marka ismi biliyorsanız bir an önce patentini alıp bütün haklarını elinizde tutabilirsiniz.

Buluşlar ve icatlar patent yoluyla korunur. Patentin amacı; icat ve buluşların özendirilmesi, mucidin ödüllendirilmesi, yapılan araştırmaların ve çalışmaların açıklanarak bilginin yayılması ve insanlığın bu bilgilerden faydalanmasıdır. Türkiye’deki patent uygulamalarına ilişkin detaylı bilgileri makalemizde bulabilirsiniz.

Patent Nedir?

“Patent” sözcüğü, Latince "açık bırakmak" anlamına gelen “pateden” kelimesinden türetilmiştir. “Bir ürünü kamu denetimi için kullanılabilir ve açık hale getirmek” anlamındadır.

İnsan çabasıyla ortaya çıkarılan icat veya buluşların sahibine söz konusu ürünü üretme, kullanma, satma ve pazarlama hakkı veren ve bu hakkı elinde bulundurmasını sağlayan belgeye “patent” adı verilir. Buluşu tasdik eden, buluş sahibine imtiyazlar sağlayan resmî belgelerdir.

Sınaî mülkiyet haklarından biri de patent belgeleridir. Bir problemin çözümü için yeni teknikler, metotlar veya ürünler geliştirilmesine “buluş” denir. Patent, buluşların yasal olarak belgelendirilmesi süreçleridir.

Herhangi yeni bir ürünün seri halde üretilebilmesi için gerekli norm ve standartların sağlanması, ürünü sadece icat eden veya bulan kişinin veya kurumun üretebilmesi, buluşua taklit edilmemesi veya çalınmaması gibi amaçlarla yaygınlaşmıştır.

Patent konusu teknolojiyi üretme, pazarlama ve satma hakkını yasalarda belirlenen sürelerle sınırlayan tekel hakka, “patent hakkı” denir. Buluş sahibi bu hakkı elde edebilmek için yeni buluşla ilgili tüm bilgi ve belgeleri ilgili kamu kurumuna ayrıntılı olarak bildirmek ve teslim etmek zorundadır.

Patent Nasıl Alınır?

Türkiye’de patent tescili konusunda yetkili kurum Türk Patent ve Marka Kurumu’dur. Kurum, patent başvurularını inceleyerek, araştırma yapar. İncelemeler sonucu buluşun daha önce keşfedilmemiş farklı bir ürün olduğu tespit edilirse genellikle patent başvuruları reddedilmez.

Bu kuruma yapılacak patent başvurularında şu dokümanlar talep edilmektedir;

Başvuru formu: Kurumun internet sitesi http://www.turkpatent.gov.tr adresinden temin edilebilir. Bilgisayar veya daktilo yazısı ile tek nüsha olarak doldurulmuş olmalıdır. Başvuru formunun doldurulması ile ilgili esaslar, kurumun sitesindeki ilgili bölümde belirtilmiştir.

Başvuru ücreti dekontu: Başvuru için kurumun belirlediği miktarlarda başvuru ücreti talep edilmektedir. Başvuru ücreti, başvuru sırasında veya başvuruyu takip eden 7 gün içerisinde ilgili hesaba yatırılmalı ve dekontu kuruma teslim edilmelidir.

Tarifname: Buluşun detaylarının anlatıldığı belgedir. Patent alınacak buluş hakkında gerekli bilgiler ve detaylar, uzman bir kişi tarafından ayrıntılı, anlaşılır ve açık bir biçimde çizgisiz A4 kâğıdına yazılmalıdır. Bu belgeye “tarifname” adı verilir.

İstemler: Buluşla ilgili koruma kapsamının belirlendiği belgedir. Buluşla ilgili korunması istenen özellikler ve konular bu belgede listelenir.

Özet: Patenti alınacak buluşla ilgili 50 ila 100 kelimelik teknik bilgi içeren belgedir. Teknik bilgiler, çizgisiz A4 kâğıdına yazılmalıdır.

Fotoğraflar: Buluşla ilgili fotoğraflar başvuruda kuruma sunulabilir. Patent başvurusu için fotoğraf teslim etme zorunluluğu yoktur. İnceleme yapacak kişilerin buluşu daha iyi anlaması ve tanıması için fotoğraf verilmesi önem taşımaktadır.

Patent Çeşitleri

İncelemeli Patent: Bu sistemde öncelikle araştırma raporu yayınlanır. Ardından buluşun yeni ve farklı olup olmadığı, sanayiye uygulanabilir olup olmadığı incelenir. Belge almak için gerekli standartları sağlayıp sağlamadığı araştırılır. Bu sistemde üçüncü kişiler, buluşla ilgili kriterlere itiraz edebilmektedir. İnceleme yapılabilmesi için 6 aylık itiraz süresinin dolması beklenir. İncelemeli patente sahip olan kişi veya kurumlar 20 yıl buluşun haklarını koruma altına almış olur.

İncelemesiz Patent: Buluşta; yenilik, sanayiye uygulanabilirlik ve buluş basamağı kriterleri araştırılır. Bu patenti almaya hak kazananlar buluşla ilgili 7 yıl koruma hakkı kazanır.

Faydalı Model: Küçük ve basit buluşlarda kullanılan bir patent çeşididir. Herhangi bir araştırma ve inceleme yapılmaz. Bu sistemde başvuru yapıldıktan sonra 18 ay içinde resmi patent bülteninde buluş yayınlanır. Bu süre içinde üçüncü kişilerin itirazı beklenir. İtirazlara cevap verildikten sonra “faydalı model belgesi” verilir. Bu belge buluş sahibine 10 yıl koruma hakkı sağlar. Kolay, hızlı ve masrafsız patent çeşididir.

Patentin Amacı Nedir?

Buluş faaliyetlerini özendirmek, sanayide ilerleme sağlamak için gerçekleştirilen buluşlar, patentlerle korunur.

Patent için geliştirilen yasalar ve sistemlerin amacı; buluş yapmayı teşvik etmek, yenilikçi ve girişimci kişilere destek vermek, fikri faaliyetlerin gelişmesini sağlamaktır. Ayrıca, bu ürün ve fikirlerin her türlü hakkının buluşu yapan kişinin lehine korunması da amaçlanmaktadır.

Bunun yanında buluşlarla ilgili teknik verilerin ve çözümlerin sanayi sistemlerinde de uygulanmasını sağlamak da patentlerin amaçları arasındadır. Bu şekilde sosyal, ekonomik ve teknik gelişme sağlanması amaçlanır.

Patentle Hangi Haklar Kazanılır?

Herhangi bir ürünün patenti alındığında, patent sahibi o ürünle ilgili her türlü hakka sahip olur.

Patenti alınan ürünü bulan kişi, ürünün başkaları tarafından kullanılmasını, üretilmesini ve satılmasını engelleyebilir.
Patentli ürünün üretimini ve kullanımını herhangi birine lisans aracılığı ile devredebilir.
Patentli ürünü kullandırdığı veya haklarını devrettiği kişiden imtiyaz hakkı ve bazı karşılıklar alır.
Ürününü yetkisiz ve izinsiz kullanan kişi veya kurumlar hakkında hukuki yollara başvurabilir.

Patentin Tarihi

Patent uygulaması ilk olarak 15. yüzyılda İtalya’da başlamıştır. İlk patent tescili 1790 yılında Amerika’da yapılmıştır. Daha sonra da 1791 yılında Fransa’da patent tescili uygulaması başlamıştır. 19. yüzyıldan itibaren birçok ülkeye yayılmıştır. Patentler, sanayileşmenin yaygınlaşması ile yeni ürünlerin kullanım hakları konusunda ortaya çıkan ihtiyacın bir sonucudur.

Patent uygulamalarının tarihi sürecine göz atalım:

Antik Yunan kenti Sybaris’da patent hakkı verildiğine dair bazı kanıtlar vardır.
1450’li yıllara ait Venedik Patent Statüsü sistemi, ilk resmi patent sistemi olarak kabul edilir.
Venedik’te 1450 yılından itibaren yeni icat edilen cihazların haklarının ihlallerine karşı 10 yıllık yasal koruma getirilmiştir.
Ortaçağ’ın ilk yıllarından itibaren uygulanan İngiliz patent sistemi, buluşları teşvik etmek ve fikri mülkiyet haklarını korumak için ilk modern patent sistemi olarak bilinir.
16. yüzyılda İngiltere’de yeni buluşlar için “patent mektubu” kullanılmıştır.
İngiltere Kralı James, mucitlere ve yeni buluşların sahiplerine 1 yıl geçerli patent mektubu göndermiştir.
Bu statü, İngiltere'de ve diğer ülkelerdeki patent yasalarının temelini oluşturmaktadır.
1641 yılında Samuel Winslow adlı tüccar, tuz üretmek için, Kuzey Amerika'daki Massachusetts Genel Mahkemesi’nden ilk patenti aldı.
Modern Fransız patent sistemi, 1791 yılında Fransız Devrimi sırasında oluşturuldu.
18. yüzyılda, patent yasalarında önemli gelişmeler sağlandı, hukuki altyapılar oluşturuldu.
1844 yılında Fransa’da patent yasası revize edildi; patent maliyetleri düşürüldü ve ithalat patentleri kaldırıldı.
10 Nisan 1790 tarihinde "yararlı sanatların ilerlemesini teşvik etmek için anlaşma" başlığı ile ABD Kongresi'nin ilk patent yasası kabul edildi.
Amerika’da ilk patent, 31 Temmuz 1790 yılında potasyum karbonat (potas) üretimi için Samuel Hopkins'e verildi.
1793 yılında Amerika’daki patent kanunu yenilendi; 1836 yılında büyük bir revizyon yapıldı.
Amerika’da 1790-1836 yılları arasında yaklaşık 10 bin patent verildi.

Patent Alınacak Üründe Aranan Özelikler

Patent başvurusu öncesi icat, buluş veya ürünle ilgili bazı şartların yerine getirilmesi gerekiyor.

Buluş tamamen yeni olmalıdır. Daha önce başkaları tarafından sözlü ya da uygulamalı olarak kullanılmamış ve yazılmamış olmalıdır.
Başkaları tarafından tasarlanmamış olmalı, daha önce keşfedilmemiş yenilikler taşımalıdır.
Patenti alınacak buluş veya icadın alanında önemli bir gelişme ve ilerleme sağlaması tercih edilir.
Buluşun uzman bir kişi tarafından kolaylıkla düşünülememesi veya uygulanamaması gerekir.
Patenti alınacak buluş, pratikte uygulanabilir olmalıdır.
Temelsiz, anlamsız ve gereksiz ürünlere patent verilmemektedir.
Patenti alınan üründe herhangi bir değişiklik veya eklemeler yapıldığında yeni bir başvuru ile ek patent alınabilmektedir.

Patent Verilmeyen Alanlar

Bazı alanlarda patent başvurusu ve belgesi verilmemektedir. Bu alanlar şunlardır;

Keşifler,
Bilimsel teoriler,
Matematik metotları,
Bilgisayar yazılımları,
Edebiyat ve sanat eserleri,
Bilim eserleri,
İnsan veya hayvan üzerinde uygulanacak cerrahi ve tedavi yöntemleri,
Kamu ahlakına aykırı konusu olan buluşlar,
Estetik nitelik taşımayan ürünler,
Ekonomik ve mali konular,
Şans oyunları,
Ticari ve zihni planlar,
Oyun faaliyetlerine ilişkin planlar,
Biyolojik esaslar dayalı bitki ve hayvan yetiştirilmesi usulleri,
Bilginin derlenip düzenlenmesi usulleri,
Bilginin sunulması ve iletilmesi ile alakalı teknik yönü bulunmayan usuller.

Patentle İlgili Bilgiler

Patent; “buluş belgesi”, “ihtira beratı” ve “uyrukluk belgesi” olarak da bilinir.
Patent hukukunun temelini buluşlar oluşturur. Bir ürüne veya yönteme ilişkin spesifik bir problemin çözümüne genel anlamda “buluş” adı verilir.
Patent, genellikle sadece alındıkları ülkede geçerlidir. Bir buluşun tüm dünyada uluslararası şartlarda geçerli patentini alma olanağı yoktur.
Patent İşbirliği Anlaşması dâhilinde tek bir başvuru ile birden fazla ülkede patent alınabilmektedir.
Yabancı bir ülkede patent alınmak istenirse o ülkenin ilgili patent kurumuna başvurulması ve gerekli belge ve bilgilerin o ülkenin standartlarına göre sağlanması gerekmektedir.
Bazı ülkeler, başka bir ülkede alınan patent hakkını, belirli şartlar yerine getirildiği takdirde kendi ülkelerinde de geçerli sayabilmektedir.
Patent hakkı ve imtiyazı, patentli ürünlerin başkaları tarafından Türkiye’ye ithal edilmesi durumunda hak sahibine ithalatı durdurma hakkı verir.
Patentler, özel veya tüzel kişilere ait bir mülktür. Patent sahibi bu mülkü satabilir, ipotek edilebilir, devredebilir veya miras olarak yakınlarına bırakabilir.
Herhangi bir ürünün veya objenin patentini elinde bulunduran kişi, ürünün başka kişi veya kurumlar tarafından üretimini ve satışını engelleyebilir.
Patent sahibi, ürünün haklarını lisans yoluyla belli sürelerle başka bir kişi veya kuruma verebilir.
Patentli bir ürünü izinsiz veya lisanssız üretenler, hukuki başvuru halinde tazminat ödemek zorunda kalabilir.
Gelişmiş ülkelerde en fazla patent, sanayi alanında verilmektedir.
Ürünlere göre patent süreleri 7 ila 20 yıl arasında değişmektedir.
Komünizm’le yöneten ülkelerde patent verilmez. Bunun yerinde buluş sahibine bazı avantajlar sağlayan sertifika verilir.