Makaleler

Halloween (Cadılar Bayramı) Nedir?

Yazar: Hakan Kutluay
Halloween (Cadılar Bayramı) Nedir?

Cadılar Bayramı, geçmişte kışın gelmesinin kutlandığı bir festivalken günümüzde tamamen ticarileşmiş kutlamaları içeren tatil günüdür.

Halloween veya Cadılar Bayramı, köklerinde Pagan ve Hıristiyanlık öğeleri bulunduran bir bayramdır. Dünyanın birçok ülkesinde 31 Ekim günü çeşitli eğlenceler ve etkinliklerle kutlanıyor. Günümüzde çağa uygun (seküler) bir kutlama haline gelmiş durumda. Genellikle çocukların ev ev dolaşarak şekerleme ve para topladığı bir bayramdır. Bayram kapsamında perili olduğuna inanılan evler ziyaret edilir, maskeli balolar düzenlenir ve korku filmleri izlenir. Amerika’dan Batılı ülkelere yayılan bir bayram olan Cadılar Bayramı, görkemli kutlamalara sahne olur. Halloween hakkında birçok bilgiyi makalemizde bulabilirsiniz.

Tarihi

Halloween’in kökleri, 2 bin yıl önce Büyük Britanya, İrlanda ve Kuzey Fransa’da yaşayan Pagan halkı Keltler’in “Samhain Festivali”ne dayanıyor. Kuzey İskoçya’daki Galler kültüründe bulunan Samhain, kışın gelmesi ve mevsimlerin değişmesinin kutlandığı bir gün olarak biliniyor. Bu festivalde güneşi temsilen ateşler ve mumlar yakılır ve ölmüş akrabalar anılırmış. Samhain’de, ölülerle bağ kurulduğuna inanılır; ölülerin ziyarete geleceği düşünülerek sofralar kurulur, çeşitli içkiler ikram edilirdi. Ölülerin ruhları ve perilerin bu şekilde mutlu edilmesiyle kış boyu sağlık, mutluluk ve iyi talihin hüküm süreceğine inanılırdı. Bir başka inanışa göre de, ekim ayı sonlarında ölüler dünyayı ziyaret ediyor. Samhain’de, ölüler adına kış başlangıcı ve hasat sonu kutlanıyor. Festivale katılanlar, festival alanında gezindiğine inandıkları ruhlara tanınmamak için çeşitli kostümler ve maskeler takıyor.

Samhain Festivali, zamanla cadılar, periler ve iblisler ile özdeşleşmeye başlamış. Birinci yüzyıl sonrası Romalıların Kelt topraklarını işgal etmesinin ardından Samhain Festivali, Romalıların Ölüler Bayramı olan “Pomono” ve hasat bayramı “Feralia” ile birleşmiş. 7. yüzyılda Hıristiyanların 1 Kasım gününü “Azizler Günü” ilan etmesinin ardından arifesi olan 31 Ekim günü kutsal kabul edilmiş. “Holly evening” (kutsal akşam) adı verilen 31 Ekim, zamanla “Halloween” adıyla kutlanmaya başlamış.

Halloween ile ilgili bir başka iddiaya göre de, Hıristiyanlığın yaygınlaşmaya başladığı dönemlerde Samhain gibi Pagan bayramlarını değiştirmek isteyen Hıristiyanlar, bilinçli olarak Pagan kutlamalarında büyük değişiklikler yaptı. M.S. 601 yılında Papa Gregory bir emir yayınlayarak, misyonerlerden yerel gelenekleri ve inanışları “ikna yoluyla” değiştirmelerini istedi. Örneğin, ağaca tapan insanları cezalandırmak için ağacı kesmek yerine onu Hz. İsa adına kutsamaları istendi. Hıristiyanlığın bu “değişim” ısrarı Samhain gibi Pagan geleneklerini değiştirdi. İlk olarak Hıristiyanlık öncesi dönemlerde İngiltere, İrlanda ve İskoçya’da kutlanmaya başlanan Samhain’i, Keltler, hasat bayramının bittiği gün olarak kutlamıştı. Yüzyıllar sonra ise Hıristiyanlar, 31 Ekim’i azizleri ve din adına hayatlarını kaybedenleri anmak için kutlamaya başladı. 12. yüzyılda Hıristiyanlığın değişim çabaları sonucu 31 Ekim’de meydanlara siyah kıyafetlerle çıkan Hıristiyanlar, zil çalarak ağıtlar yakıyordu. Diğer Hıristiyanları, ölmüş insanların ruhları için duaya çağırıyorlardı. Günümüzdeki kostümlü Cadılar Bayramı kutlamaları bu ritüele dayanıyor. Bu ritüeller kapsamında “ruh kekleri” dağıtılıyordu. Böylece Samhain, yüzyıllar süren bir süreçte Cadılar Bayramı’na yani Halloween’e dönüştü. Halloween, tarih içinde bazı dönemlerde kutlanmasa da günümüzde yaygın bayramlardan ve tatil günlerinden biridir.

Halloween’e Özgü Gelenekler

Halloween, her bayramda olduğu gibi bazı ritüeller ve gelenekler içeriyor.

  • Balkabağı: Balkabağı, Halloween’in önemli sembollerinden biri. Bayramdan önce çeşitli büyüklükte kabaklar oyularak ve şekillendirilerek evlerin önlerinde sergilenir. Ayrıca balkabağı turtası, ekmeği ve tatlısı hazırlanarak ikram ediliyor. 
  • Kostümler: İnanışa göre çevrede gezinen ruhlara tanınmamak amacıyla çocuklar başta olmak üzere yetişkinler çeşitli kostümler giyerek, yüzlerini boyar. Daha sonra kostümlerini göstermek amacıyla evleri ziyaret ederler. 
  • Yiyecekler: Balkabağından yapılan yiyecekler dışında Halloween’de en çok tüketilen gıdalardan biri de elma şekeridir. Ev yapımı elma şekerleri çocuklara ikram edilir. Yine ev yapımı çikolatalar ve şekerlemeler tüketilir.
  • Oyunlar: Amerikan filmlerine de konu olan ‘şaka mı, şeker mi’ oyunu, Halloween’in en çok bilinen oyun geleneğidir. Halloween’i kutlayanlar kapı kapı dolaşarak, ev sahibine bu soruyu yöneltiyor. ‘Şaka’ cevabını verenler için türlü muziplikler ve şakalar yapılır. ‘Şeker’ cevabını verenlere ise çeşitli şekerlemeler ikram edilir.  

Ay Önündeki Süpürgeli Cadı Miti


Cadılar Bayramı’nda dolunay önünde süpürge ile uçan, sivri şapkalı cadı görselini herkes hatırlar. Peki, cadılar neden bu şekilde resmediliyor. İddiaya göre; süpürge, kadınların eve ait olduklarını simgeliyor; ancak aynı zamanda utanmazlığı (fallik) simgeleyen bir obje olarak kabul ediliyor. Bu yüzden kadının süpürgede yolculuk etmesi cinselliği ifade ediyor.

Bir başka iddiaya göre de, 1450’li yıllarda çoğunluğu kadınlardan oluşan birçok insanın cadı oldukları gerekçesi ile “cadı avı”na maruz kalarak işkence görmesi veya katledilmesi üzerine kadınlar süpürgeye binerek kaçıyordu. Hıristiyanlık öncesi Pagan dönemlerinde, kadınların doğurganlığının artması için yapılan ritüellerde çeşitli süpürgeler, direkler ve yabalar kullanılıyordu. Bu ritüellerde insanlar, bu objeleri bacaklarının arasına alarak en yükseğe zıplamaya çalışıyordu. Böylece hasadın veriminin yükseleceğine inanılıyordu. Bu tür ritüeller ve “cadı” inanışları, zamanla “süpürgede uçan sivri şapkalı kadın” imajına dönüştü.

Cadılarla ilgili farklı bir mit de, “kazanda bir şeyler pişiren yaşlı bir kadın” imajıdır. İnanışa göre bu cadı kadınlar, insanları hasta eden, halüsinasyonlara yol açan hatta öldüren iksirler pişiriyordu. Bu iksirleri içmek istemeyen kadınlar, süpürgelerin üzerine sürerek sindirmeye çalışıyordu.

Cadı Avı Nedir?

Cadılardan söz açılmışken “cadı avı” konusuna da kısaca değinmekte fayda var. Halloween ile alakası olmasa da dünya tarihinde “cadı avı” diye bir gerçek var. Batı dünyasında 1480-1750 yılları arası “cadı avı” yaşanan dönemdir. Cadı avında, cadı olduğuna inanılan insanlar yakalanarak, işkence görür, yakılır veya idam edilirdi. Üstelik bu insanların yargılanması da çok önemli değildi. Avrupa'da cadı oldukları gerekçesi ile suçlanarak cezalandırılanların dörtte üçü kadınlardı. Cadı avı yıllarında yaklaşık 60 bin kişinin idam edildiği, yakıldığı veya işkence ile linç edildiği tahmin ediliyor. “Cadılık” ilk olarak 1736 yılında İngiltere'de suç olmaktan çıkarıldı. Daha sonra da diğer Avrupa ülkeleri “cadılık” suçunu kaldırdı. Günümüzde bazı Afrika toplumlarında, Hindistan ve Papua Yeni Gine'de “cadı avı” uygulamalarına rastlanıyor. Modern toplumlarda ise, “cadı avı” ifadesi, düşüncelerinden dolayı tehdit olarak görülenlere karşı düzenlenen kampanyaları ifade etmek için kullanılıyor.

Günümüzde Halloween

19. yüzyılın sonlarında Cadılar Bayramı'na dönüşen festivaller, Katolik karşıtı gösteriler olarak kutlanıyordu. 20. yüzyılın başında Noel gibi oldukça ticari bir hale geldi. Önceden yapılmış kostümler, süslemeler ve özel şekerlemeler yaygınlaştı ve tatil vesilesi oldu. 1970'li ve 80'li yıllarda korku filmlerinin yükselişi -Satanistler ve Wiccanlar'ın iddialarında olduğu gibi- Cadılar Bayramı'nın kötü şöhretine katkıda bulundu. 1990'lı yılların sonlarında birçok Katolik anne ve baba, Halloween'i sorgulamaya başladı. 2009 yılında Papa Benedict'in Katolikleri Cadılar Bayramı kutlamalarına karşı uyardığı iddiaları, Katoliklerin kaygıları arttı. Bunun üzerine alternatif kutlamalar popüler hale geldi ve günümüzdeki birçok farklı Halloween kutlaması ortaya çıktı.

Halloween’a, kutlandığı ülkeler arasında en çok Meksika’da önem veriliyor. 31 Ekim’den başlayarak 3 gün boyunca kutlanan bayram, Meksika’da “Ölüler Bayramı” olarak biliniyor. Meksika’nın en önemli bayramlardan biri olan Ölüler Bayramı inanışına göre, melek oldukları kabul edilen bebek ve çocuk ölülerin ruhları evleri ziyaret eder. İkinci günü yetişkin ölülerin evleri ziyaret ettiği düşünülür ve onlar için zengin sofralar hazırlanır. Üçüncü günde ise bu ruhların evleri yavaş yavaş terk edip ait oldukları yerlere gittikleri kabul edilir.

Günümüzde Halloween, kostümlü partilere ve maskeli balolara dönüşmüş durumda. Hasadın bitmesi veya kışın gelmesinin kutlanması, geçmişte kalmış bir inanış olarak görülüyor. Yetişkin insanlar birbirinden komik ve garip kıyafetler giyerek partiler arasında tur atarken, çocuklar da çizgi film karakterleri ve süper kahramanların kostümleri ile şeker ve para topluyor. Yani günümüzde neredeyse tamamen eğlence aracı olarak kutlanan bir bayrama dönüşmüş durumda. Zaten Cadılar Bayramı’nda gerçekten cadıların dünyaya geldiğine inanılsa bütün insanlar “cadı avı”na çıkardı.

Halloween Hakkında Kısa Bilgiler

  • Cadılar Bayramı, İngiltere ve çevre ülkeler başta olmak üzere Batılı başlıca ülkelerde “Halloween” adıyla kutlanır. Bu ad; “All Hallow's Eve” yani “Azizler Günü'nün arifesi” veya “Kutsalların Akşamı” anlamlarındaki sözcükten türetilmiştir. 
  • Halloween’in kutlandığı ilk dönemlerde kapıya gelen yoksullara ölüler için yaptığı dualar karşılığında “Ruh Keki” adı verilen bir yiyecek ikram edilirmiş. Ruh Keki, bir ölüyü temsil ettiğine ve keki yiyenin o ruhu serbest bıraktığına inanılırmış. 
  • Halloween’in bir parçası olan “Trick-or-Treat for UNICEF”, yoksul çocuklar için yardım programıdır. Amerika Pensilvanya’da 1950 yılında yerel düzeyde başlayan program kapsamında günümüzde birçok ülkede milyonlarca dolar yardım toplanıyor. Programın bütçesi 200 milyon dolar civarında… 
  • 2016 yılında 170 milyon Amerikalı Halloween’i kutladı ve bu tatil süresince yaklaşık 9 milyar dolar harcama yapıldı. 
  • Halloween kutlayanların yaklaşık yüzde 20’si evcil hayvanlarına komik kostümler giydiriyor. 
  • Halloween’i kutlayan yetişkinlerin çoğu; cadı, korsan, vampir ve Batman kostümlerinin yanında siyasi kostümler tercih ediyor. 
  • Balkabağı oymacılığı, Halloween dışında farklı festival ve kutlamaların da ritüelidir. 

İlgili Makaleler

Yorumunuzu Paylaşın