Makaleler

Arşimet'in Hayatı ve Çalışmaları

Yazar: Hakan Kutluay
Arşimet'in Hayatı ve Çalışmaları

MÖ 287 ile MÖ 212 yılları arasında yaşadığı sanılan Arşimet, hidrostatikin ve mekaniğin temellerini atan ilk fizikçi, aynı zamanda matematikçi, filozof, astronom ve mühendistir. Bulunan en eski kaynaklara göre yaşadığı yer o zamanlar Yunanlara ait olan Sicilya adasında bulunan Siracusa adlı bir şehirdir.  Arşimet yaşadığı yıllar boyunca sürekli devam eden savaş ortamlarından dolayı ne kadar doğduğu şehri terketmek zorunda kalmışsa da daha sonrasında yeniden doğduğu şehir Siracusa’ya dönmüş ve burada vefat etmiştir.

Sicilya adasının etrafını kaplayan Akdeniz’de o yıllarda sürekli devam eden Roma, Yunan ve aynı zamanda da Kartacalılar savaşları bu bölgedeki insanların deniz savaşları konusunda tecrübelenmesine ve her an ölüm tehditi ile yaşamaya alışmalarına neden olmuştur. Bu savaşların Arşimet’in hayatı ve çalışmaları üzerindeki etkilerine yazının ilerleyen bölümlerinde değineceğiz.

Savaş Döneminde Arşimet

Arşimet genel olarak bütün hayatı boyunca siyasetten uzak durmayı tercih etmiş ve kendini sadece çalışmalarına vermiştir. Ancak MÖ 218 yılında Romalılar’ın en başarılı konsüllerinden biri olan Claudius Marcellus Arşimet’in memleketi olan Siracusa’ya büyük bir ordu ile saldırıda bulunmuştur.  Memleketini ve şehirde yaşayanları kurtarmak için, önde gelen siyasi liderlerin de bu talepte bulunmaları üzerine şehre saldıran Romalıların gemilerine karşı onların bir çırpıda suya batmasını ve savunmasız hale gelmesini sağlayan bir sistem icat etmiştir. Bu sistem sayesinde Romalıların saldırısını yavaşlatmayı ve durdurmayı başaran Arşimet, Claudius Marcellus’un şehri sadece gemilerle gelen askerle ele geçiremeyeceğini anlamasını sağlamıştır. 

Arşimet’in Siracusa’da kurduğu güçlü savunma sistemleri genel olarak gemileri bir çırpıda suya batırmayı başarabilen vinçler ile kaya ve metal fırlatabilen makinelerden oluşmaktaydı. Arşimet’in savunmasına karşı bir başarı sağlayamayacağını anlayan Claudius Marcellus, şehri tamamen kuşatmayı ve bu şekilde şehri ele geçirmeyi planlamıştır. Bu emeline ise 8 ayın sonunda ulaşmıştır. Marcellus’un şehri tamamen kuşatmasına karşı ne Arşimet’in savunma sistemleri ne de Yunanlar’ın askeri gücü yeterli gelmemiştir. Siracusa’nın bu şekilde Romalılar tarafından ele geçirilmesinden iki sene sonra ise bütün Sicilya adası Romalılar’a karşı yenik düşmüş ve teslim olmuştur.

Hayatının büyük bir bölümü savaşlar içerisinde geçen Arşimet yine de bilimsel alanda dünyada o güne kadar bahsedilmemiş birçok önemli araştırmalar yapmış ve günümüze kadar kullanırlığı süren keşifleri başarmıştır. Arşimet’in icatları sayesinde Yunan bilgeliğinin Romalıların askeri gücünü dahi yenebileceği şeklinde düşünceler yayılmış ve Yunan bilgeliği Yunanlar için güçlü bir sembol haline gelmiştir.

Arşimet’in Çocukluk ve Gençlik Dönemi

Arşimet’in ailesinden bahsedecek olursak, günümüze kadar ulaşmış en eski yazılı belgelerden anlaşılacağı üzere, Arşimet’in babası da yine Arşimet gibi bir Astronom’du ve ismi Phidias idi. Bazı belgelerde Arşimet’in soylu bir aileden geldiği hatta o dönemin Siracusa Kralı Hierro ile akrabalığı olduğundan bahsedilmektedir.

12 yaşında İskenderiye’ye giderek başladığı eğitim hayatı boyunca ünlü matematikçi Oklit’in öğrencisi olan Arşimet aynı yıllarda yine ünlü matematikçi Konon ile arkadaşlık kurmuştur. Eğitiminin bitmesi üzerine memleketi Sicilya adasına dönen Arşimeti eğitim hayatı boyunca arkadaşlık kurduğu bir çok kişi ile yazışmalarını sürdürmüştür. Bu yazışmaların bir kısmı bir eser olarak toparlanmış ve günümüze kadar ulaşmıştır. Bu yazışmalarda Arşimet o dönemlerde üzerine kafa yorduğu küre ve silindir hacminin hesaplanması üzerine yaptığı araştırmaları arkadaşları ile paylaşmış ve çalışmalarının sonucu olarak keşfettiği formülleri yazılı bir şekilde onlara iletmiştir.

Arşimet’in yaşadığı dönemlerde sürekli devam eden savaşlar onun bir matematikçi ya da bilim insanı olarak tanınmasından çok bir mucit olarak tanınmasına neden olmuştur. Herkes onun Romalılar karşısında kullandığı başarılı icatlarını konuşmakta ve Arşimet’in aslen üzerinde çalıştığı konular ve matematik alanında yaptığı buluşlar pek bilinmemekteydi. Arşimet’in halk arasında ününün yayılmasında neden olan en önemli olaylardan bir tanesi de o dönemin kralı Hierro’nun Kral Ptolemy için yaptırdığı gemiyi, geminin o güne kadar Sicilya adasında üretilmiş en büyük gemi olması nedeni ile bir türlü suya indirememesi sonucu Arşimet’den yardım istemesi ile olmuştur. Bu gemiyi çok az bir insan kuvveti harcayarak suya indirmeyi başaran bir düzenek kuran Arşimet’in ismi bu olaydan sonra, önce kendi memleketi Siracusa sonra da bütün Sicilya’da yayılmıştır. Arşimet’in bilinen en önemli icatlarından diğer bir tanesi de Arşimet vidasıdır. Arşimet vidası Nil sularının taşması sonucu şehirlerini su basan Mısırlılar için icad edilmiştir. Arşimet vidası sistemi ile Mısırlılar taşan Nil sularını kontrol altına almayı başarabilmişlerdir.

Geçmişten Günümüze Eserleri

Daha önce de bahsettiğimiz  gibi Arşimet’in en büyük yazılı eserleri diğer matematikçi arkadaşları ile yaptığı yazılı görüşmelerin bir eser haline getirilmesi sonucu doğmuştur. Bu yazılı eserlerin toplamda 9 tanesinin 2000 yıl sonrasında günümüzde hala saklandığı bilinmektedir. MS 8. ve 9. yy.’da bu yazıtların Arapçaya çevirilmesi ile Arşimet’in yaptığı araştırmalar aydınlığa çıkmayı başarabilmiş ve matematik alanında büyük gelişmelere katkı sağlamıştır. En önemli eserlerinden bir diğeri olan “Yöntem” isimli eser ise maalesef 19. yy’a kadar gün yüzüne çıkamamış ancak 19. yy’da yeniden incelenerek açıklık kazanmıştır.

Arşimet’in vefat ettiği yerin yine memleketi olan Siracusa olduğu tahmin edilirken öldürülmesine dair çeşitli rivayetler mevcuttur. En çok duyulan rivayet ise Arşimet’in Romalı bir asker tarafından sokakta toprağa bir silindir resmi çizerken öldürülmüş olmasıdır. Arşimet’in buradaki son sözlerinin “Noli turbare circulos meos” olduğu bilinmektedir. (Latincede: “Silindir şekillerimi bozmayın”) Arşimet’in kaybolan mezarı daha sonra Sicilya konsül yardımcısı olan Cicero tarafından tekrar bulunmuştur.

Arşimet Mekanik, Geometri, Matematik ve daha bir çok farklı bilim alanında buluşlar yapmıştır ve bunlardan en önemlilerini sıralamak gerekirse, ilk olarak mekanik alanda yaptığı denge prensibidir. (İki tarafa asılan aynı ağırlıkta cisimler dengede kalır, eşit olmayan ağırlıklar ise f1 • a = f2 • b koşulunun sağlanması ile yine dengede kalır.) Bu buluşundan sonra Arşimet’in “Bana bir dayanak noktası verin dünyayı yerinden oynatayım” sözü meşhur hale gelmiştir.

Geometri alanında yaptığı bir çok araştırma ve buluşlardan en önemlileri ise bir kürenin yüz ölçümünün 4r2 ve hacminin ise 4/3 r3 eşit olduğunu kanıtlamasıdır. Dairenin alanının hesaplanması sırasında pi değerini yaklaşık olarak bulmuş ve bu çalışmaları sonucunda da suyun kaldırma gücünün cismin özkütle çapı ile ilgili olduğunu keşfetmiştir.

Matematik alanında yaptığı araştırmalar kendinden 2000 sonra gelişmeye başlayacak İntegral ve Diferansiyel Denklemler hesaplamalarında çok büyük bir yardımcı görevi üstlenmiştir. Bulmuş olduğu sonsuz küçükler hesabı ile modern matematikte Newton ve Leibniz gibi büyük matematikçilerin çalışmalarına temel oluşturmuştur.

Arşimet dengesi olarak da isminin verildiği sıvıların dengesi kanunu ise Hidrostatik alanında yaptığı en büyük çalışmalardan bir tanesidir. Bu buluşunda suya batan maddelerin kendi ağırlıkları kadar şu kaybettirdiklerini keşfeden Arşimet’in „Eureka!“ (Buldum, buldum!) diyerek bağırarak yıkandığı yerden çırılçıplak dışarı çıktığı söylenir.

Arşimet’in yazılı eserleri ise şu şekilde sıralanabilir:

  • Denge Üzerine 2 Cilt
  • İkinci Derecede Paraboller
  • Küre ve Silindir Yüzeyi Üzerine 2 cilt
  • Spiraller Üzerine
  • Konoidler Üzerine
  • Yüzen Cisimler Üzerine 2 Cilt
  • Dairenin Ölçülmesi
  • Sandreckone
  • Mekanik Teoremler Yöntemi

İlgili Makaleler

Yorumunuzu Paylaşın